ORIGINAL_ARTICLE
دانش سیاسى و فرهنگ اسلامى
«سیاست» از هر چشم اندازى که تعریف شود؛ خواه بعنوان شاخهاى از «دانش»، یا بمثابه منظومهاى از «عمل»، وجود تمدّنى و نسبى آن را نمىتوان نادیده گرفت. «علم سیاست» بخشى از حکمت عملى و از اجزاى رئیسه عقل عملى است، و از آن روى که «عمل»، از بنیاد، پدیدارى فرهنگى است و به اعتبار زمان و مکان، مبانى، محدودیتها و جلوههاى متمایز دارد، هرگز نمىتوان از دانش سیاسى جهان شمول سخن گفت و براى حلّ «مسائل امروز» صرفاً چشم به آثار قدما یا در تکاپوى تقلید از بیگانه بود. علم سیاست، یعنى علمى که به توسط آن کیفیت عمل سیاسى آموخته مىشود نیز، نوعى عمل است. و چون عمل سیاسى سرشت تاریخى و تمدنى دارد، پرسشهاى دانش سیاسى نمىتواند در گسست از دوران تاریخى و بستر تمدّنى یک جامعه طرح شود و اگر چنین باشد، به علم سیاست غیر سیاسى و حکمتى فرا تاریخى بدل شده، و اندوخته و انبانى بلاثمر مىشود.
https://psq.bou.ac.ir/article_10026_321f0acfba696891773ae2574dc72bb3.pdf
1998-06-22
2
5
ORIGINAL_ARTICLE
سیاست و حکومت
مطلبى که در ذیل مىآید، حاصل گفتگوى فصلنامه علوم سیاسى با حضرت آیهالله سید کاظم حائرى از اساتید برجسته حوزه علمیه مىباشد. آیهالله حائرى از علماى حوزه علمیه نجف اشرف است که اکنون در حوزه مقدسه قم به تدریس و تحقیق اشتغال دارند. معطم له آثار متعددى در فقه و اصول و مباحث سیاسى تألیف نمودهاند. از جمله آثار سیاسى نامبرده مىتوان به اساس الحکومة الاسلامیة، ولایهالامر فى عصر الغیبة اشاره نمود.
این گفتگو در زمینه فقه سیاسى شیعه است و دیدگاههاى آیهالله حائرى را در این باره طرح مىکند.
https://psq.bou.ac.ir/article_10027_c8e7e5b2db5f16dd62c50e60736b09ed.pdf
1998-06-22
6
37
آیه الله سید کاظم
حائری
1
آیه الله سید کاظم حائری
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
مفهوم مشارکت سیــاســى
انقلاب اسلامى و الزام تاریخى آن، آغازگر دورانى در اندیشه سیاسى شیعه است کهنویسندگان و متفکران مذهبى در این دوره منحصرابه دولت پرداختند. آثارى که در این دورهنوشته شدند، صرفا قلمرویى را مورد تأکیدقرار مىدادند که مىتوان آنرا در مباحث مفهومى وکلان حکومت خلاصه نمود.(1) هدف عمده آثار سیاسى ـ مذهبى این دوره گسترش آگاهى وایضاح مفهوم دولت اسلامى از یک سو و استدلال فقهى و بعضا کلامى در باب مشروعیتدولت انقلابى و جدیدالتأسیس «جمهورى اسلامى» از طرف دیگر بود. اما اکنون که دولت اسلامى تثبیت شده بسیارى از مراحل تحول و توسعه را «تجربه» نمودهاست، بحث از مباحث مفهومى و کلان حکومت اسلامى، اهمیت پیشین خود را از دست دادهاست و مفهوم دولت اسلامى دیگر یک «مفهوم نظرى عمده و حساس» نمىباشد. مىتوانمهمترین دلایل گذار از سطح دولت به مباحث جدیدتر، و به عبارت دیگر گسترش تأملاتسیاسى ـ مذهبى به عرصههاى نسبتا خرد زندگى سیاسى را در دونکتهى زیر دسته بندى و توضیحداد: الف)دستاوردهاى نظرى درباب حکومت ا سلامى؛ ب)تجربه تاریخى جامعه اسلامى ایران در سالهاى اخیر؛ در این نوشته جاى آن نیست که در بارهى نکات فوق به تفصیل بحث شود،، و صرفا اشارهاىاجمالى جهت تمهید و تسهیل ورود به فضاى فکرى ـ سیاسى جدید، مورد نظر است. بهخصوص مسأله مشارکت سیاسى که از مهمترین مؤلفههاى فکرى مذهبى امروز است و در اینمقاله مورد بررسى قرار مىگیرد.
https://psq.bou.ac.ir/article_7422_eef4aa38f09e793dd4ee699fba5a09e6.pdf
1998-06-22
38
69
داود
فیرحی
1
داود فیرحی
AUTHOR
1. عموم آثار منتشر شده در این دوره ویژگیهاى مفهومى و کلان دارند. غالبا به منظور توضیح
1
مفهوم ولایت یا حکومت ولایى تدوین شدهاند، و یا در صدد اثبات ولایت فقیه و ادله فقهى، عقلى
2
و... در این باره مىباشند. بعنوان نمونه بنگرید به «آیهالله»سیدعلى خامنهاى، ولایت (تهران: سازمان
3
تبلیغات اسلامى،1370) این کتاب تماما به بررسى مفهوم ولایت و جلوههاى متعدد آن مىپردازد.
4
کتاب زیر نیز تقریبا صبغه مفهومى و تاحدودى هم جنبه فقهى و تبلیغى دارد:
5
ـ دبیرخانه مرکزى ائمه جمعه، ولایت فقیه زیربناى حکومت اسلامى(تهران:چاپ و نشر بنیاد،
6
دوکتاب ذیل نیز که جنبه فقهى ـ استدلالى دارند، به عنوان نمونه و از میان انبوه آثار این دوره، قابل
7
ذکر هستند:
8
ـ محمدهادى معرفت ، دراسة مستوعیه عن مسئلة ولایهالفقیه؛ ابعادها و حدودها(قم؟)
9
ـ سیدیوسف مدنى تبریزى، الارشاد الى ولایهالفقیه (قم، المطبعه العلمیه، 1406)
10
2. بنگرید به:
11
ـ السیدکاظم الحائرى، الامامة و قیاده المجتمع (قم؛ انتشارات حائرى، 1416) ص41ـ151.
12
3. حائرى، سیدکاظم، بنیان حکومت در اسلام (تهران: وزارت ارشاد اسلامى، 1364)ص149.
13
4.بهنظر مىرسد که سلسله مباحث فقهى آیهالله منتظرى با هدف تمهید مبانى کلامى و فقهى دولتى
14
شکل گرفته است که با عنایت بسیارى دیدگاههاى نظرى و شرایط اجتماعى ـ سیاسى، شکل گرفته و
15
با عنوان «جمهورى اسلامى ایران» تثبیت شده است:
16
ـ حسینعلى منتظرى، دراسات فى ولایهالفقیه و فقه الدوله اسلامیه (قم : مرکز العالمى للدراسات
17
الاسلامى، 1409) چاپ دوم، جلد اول، ص 417ـ416.
18
محمدمهدى شمس الدین، حکومت اسلامى در ایران، منتشره در سلسله مقالات سومین و
19
چهارمین کنفرانس اندیشه اسلامى با عنوان حکومت در اسلام (تهران: امیرکبیر، 1364) ص
20
5. آثار و مقالاتى که در چهارچوب رهیافتهاى مفهومى و کلان درباره دولت اسلامى در سالهاى اخیر
21
منتشر مىشد نوعا به تکرار مطالب گذشته مىپرداختند و این نشان مىداد که مباحث مفهومى و کلان
22
از لحاظ تحقیقاتى به نتایج نهایى خود رسیدهاند. براى آشنایى با یک جمع بندى اجمالى بنگرید به :
23
ـ محمدمهدى شمس الدین، نظام الحکم و الداورى فى اسلامى (بیروت: موسسه الدولیة
24
للدراسات و النشر، 1991) طبع دو:، ص 199 به بعد.
25
ـ محسن کدیور، نظریههاى دولت در فقه شیعه، فصلنامه راهبرد، ش
26
6. نوشته زیر نمونه کامل از این نوع بررسیها است:
27
ـ حبیب الله طاهرى، تحقیقى پیرامون ولایت فقیه(قم: دفتر انتشارات اسلامى،؟) ص 25ـ14و
28
237 به بعد.
29
7. عبدالاعلى موسوى السبزوارى، مهذب الاحکام (قم جاوید، 1416) جلد 15 ، ص 231ـ227.
30
8. همان
31
9. سیدمحمدباقر حکیم،الحکم الاسلامى بین النظریه و التطبیق (بىجا، موسسهالمنار،
32
1992)ص 96.
33
10. محمدمهدى شمس الدین، پیشین، ص 261ـ309
34
11. همان
35
12. سیدمحمدباقر حکیم، پیشین، ص75
36
13. براى آشنایى با تاریخچه این معادلات بنگرید به:
37
محسن کدیور، نظریههاى دولت در فقه شیعه، پیشین.
38
داود فیرحى، تحول تاریخى اندیشه ولایت فقهى، (معاونت اندیشه اسلامى، مرکز تحقیقات
39
استراتژیک، سال1372)
40
14. این دو دیدگاه، بویژه در انتخابات ریاست جمهورى بهار 1376 تحت عنوان طرفداران جامعه
41
ولایى و جامعه مدنى در مقابل هم قرار داشته مواضع همدیگر را مورد ارزیابى ونقد قرار
42
دادند.برخى دیدگاهها و نیروهاى این دو جریان در نوشته ذیل ارزیابى شدهاند: پیام امروز، ش
43
گزارش ویژه ص .
44
15.بنگرید به :
45
ـ محمد مجتهد شبسترى، فرایند فهم متون دینى ، فصلنامه نقد و نظر ش سوم و چهارم، ص 9ـ58 .
46
ـ " " " ایمان و آزادى (تهران: طرح نو، 1376) ص 64ـ90 .
47
ـ " " " هرمونیک، کتاب و سنت (تهران: طرح نو1375) ص168 .
48
16. دیدگاه سوم، ، هم استدلالهاى دیدگاه اول را قبول دارد ولى با تفسیر و تغییر اندکى که در مفاهیم
49
نظریه اول ایجاد مىکنند، کوشش مىنمایند که نظریه اول را با نظریه دوم آشتى دهند. به عنوان مثال
50
سیدکاظم حائرى ضمن قبول نظریه نصب ، با تأکیدبر«نصب به طریق عموم بدلى» حداقل یکى از
51
وجوه فعلیت ولایت فقها را منوط به انتخاب مردم مىنماید. ویا محمدهادى معرفت، ضمن قبول
52
ولایت مطلقه فقیه، با تفسیرى که از مفهوم مطلقه دارد، این مفهوم را به حوزه عمومى محدود نموده
53
تقییدات و محدودیتهاى بسیارى در نظر مىگیرد.
54
17. محمدهادى معرفت، فقه سیاسى (جزوه درسى سال 1376 موسسه باقرالعلوم(ع)قم) ص 22 .
55
18. همان، ص 58 .
56
19. البته این وضعیت، خاص دوران بعد از جنگ تحمیلى در ایران نیست. در همه کشورهاى مهم
57
دنیا، پس از امام جنگ و بازگشت نیروهاى جهادى به درون جامعه موجب گسترش موج جدیدى از
58
مشارکت سیاسى ـ اجتماعى مىشود که سازمان حکومت را در مقابل ضرورتهاى جدیدتر توسعه
59
سیاسى قرار مىدهد. درباره برخى کشورهاى اسلامى در دوران جدید بنگرید به:
60
Erwin.J.Rousenthal,Islam in the Modern National stat(Cambrige
61
1965) Ch.2.P.28.
62
20. در ایران اسلامى،نیروهاى جهادى و مدافع نظام اسلامى، پس از تمام جنگ تحمیلى و سپرى
63
شدن دوران دفاع مقدس در شرایط وموقعیت ویژه اى قرار گرفتند؛ بسیارى از این نیروها که به دلیل
64
طولانى شدن دوران دفاع، رقم بسیار قابل توجهى را تشکیل مىدادند. پس از خاتمه جنگ و حتى در
65
اثناى جنگ موفق به طى کردن مدارج علمى، تخصصى و دانشگاهى شدند و بدین ترتیب آگاهیهاى
66
مهمى درباره جامعه شناسى نظام خود کسب کردند و از طرف دیگر چون از متن نظام و جامعه
67
اسلامى برخاسته بودند، نسبت به دیگر نیروهاى معتقد و خارج از دایره نظام اسلامى، مشروعیت و
68
امکانات ویژهاى در نقد سیاستهاى نظام اسلامى و تقاضاى مشارکت داشتند. انتخابات ریاست
69
جمهورى بهار سال 1376 تا حدود بسیارى تحت تأثیر این جریانها شکل گرفت که قبل از آن در
70
قالب رقابتهاى انتخاباتى مجلس و موضعگیریهاى محلى و پراکنده ابراز مىشدند.
71
21. جهت مباحث و تحقیقات سیاسى در دانشگاهها و مراکز پژوهشى از سطح کلان دولت اسلامى
72
به جنبههاى خرد و خاص و دولت از قبیل، اقلیتهاى سیاسى و مذهبى در دولت اسلامى، نقش زنان،
73
مشارکت سیاسى، جامعه مدنى و تکثرگرایى معطوف شده است و مقالات روزنامههاى کشور نیز
74
چنین گرایشى را نشان مىدهند.
75
22. محمدمجتهد شبسترى، ایمان و آزادى، پیشین ص65 .
76
23. همان، ص 68ـ 67.
77
24. همان ص 78.
78
25. ارسطو، سیاست ، ترجمه حمید عنایت(تهران: انقلاب اسلامى1371) ص101.
79
26.Robert. A. Dahl, Modern political Analysis, chicago:
80
university of chicago press,1963,p.15 .
81
27. محسن امین زاده، توسعه سیاسى، ماهنامه اطلاعات سیاسىـ اقتصادى، سال یازدهم، ش 10و 9
82
شماره سریال 118و 117، ص114ـ 117 .
83
28.Lester W.Milbrath. poltical participation, Rand Mc. Nally
84
college publishing company, 1977 ,P.2.
85
29.V. Randall and R. Theobald, political change and
86
underdevelopment.london, 1991.p27
87
30. حسین سیف زاده، تحول از مشارکت منفعلانه به مشارکت فعالانه: تأمل نظرى، فصلنامه
88
دانشکده حقوق و علوم سیاسى، تیرماه 1373، شماره 32، ص193ـ165 .
89
31.L.W. Milbarth, political participation, P.5.
90
32.Ibid.p.6.
91
33.Ibid.P.6.
92
34. البته تاریخ دولتهاى اسلامى، تاریخى اقتدارگرایانه است. اما نسبت به علل این اقتدارگرایى و
93
نوع رابطه آن با منابع اسلامى دیدگاهها و تفاسیر متفاوتى عرضه شده است. در مورد سابقه دولتهاى
94
استبدادى در ایران، بویژه نظریه استبداد ایرانى بنگرید به:
95
ـ محمد على همایون کاتوزیان، اقتصاد سیاسى ایران(تهران:امیر کبیر، 1373) ص13ـ12
96
M.Reza Behnam, cultural foundations of Iranian politics. Utah
97
press,PP.18.19
98
35. براى اطلاع بیشتر نگاه کنید به:
99
ـ گفتگوى تنى چند از دانشمندان در باره جامعه مدنى،اطلاعات سیاسى اقتصادى، ش 117 و 118 .
100
36.L. W. Milbarth" political participation, pp.18.19
101
37. بنگرید به: شیخ محمدحسن صاحب جواهر، جواهرالکلام، (تهران:دارالکتب
102
الاسلامیة)ج21.ص
103
38. Political participation.p144 .
104
39. موریس، دوورژه، جامعه شناسى سیاسى، ترجمه ابوالفضل قاضى(تهران: دانشگاه
105
تهران،1367) ص503ـ430.
106
40. درباره مشارکت سیاسى در دولت اسلامى، آثار بسیار اندکى منتشر شده است. یکى از نوشتهها
107
در این خصوص، که با توجه به موقعیت سیاسى ـ اجتماعى و مذهبى لبنان نوشته شده است،اثر
108
مختصر ذیل است:
109
ـ محمد عبدالقادر ابوفارس، التعددیه السیاسیه فى ظل الدوله الاسلامیه (لبنان، موسسه الریان،
110
41. براى آگاهى بیشتر در باره تاریخ، فرهنگ و میراث اقتدار گرایى در ایران، بنگرید به فصول دوم و
111
سوم اثر زیر که با عناوین میراث اقتدار و نقش مذهب در جامعه و سیاست ایرانى بررسى شده است:
112
M.Reza Behnam, cultural foundations of Iranian politicals Ch.II
113
&III. PP.17-55.
114
42. Andrew Webster, Introduction to the sociology of
115
Development. MacMillan,1990.P.66.
116
43.تى .بى .باتومور ، نخبگان و جامعه ( تهران : دانشگاه تهران ،1369)ص 11 و 50 0
117
44.L.pye and s. verba (eds), political Cultur and political
118
development.(princton press,1965). P.513.
119
45. c. Geertz. The Interpretation of Culturs (Basic Books,
120
Newyork 1973).
121
46.کوئنیتن اسکینو،ماکیاولى، ترجمه عزت ا... فولادوند(تهران: طرح نو،1373) .
122
اسکینو این نقطه نظر را از بررسى رساله ماکیاولى با عنوان «گفتارهایى در باره نخستین دهگانه
123
تاریخ تیتوس لیویوس» استنباط کرده که در مورد ارزیابى علل عظمت و انحطاط جمهورى رم
124
باستان نگاشته شده است.
125
47. همان. ص 87.
126
48. همان. ص 99.
127
49. همان. ص 103.
128
50. همان. ص 107.
129
51. همان. ص108.
130
52. Milbrath, political participation, OP. cit. P.32.
131
54. حسین بشیریه، جامعه شناسى سیاسى (تهران: نشرنى، 1374)ص 139.
132
55. political participation, Op.cit.33.
133
56. see: Bernard flyuu, political philosophy. London, Humanities
134
press,1992.p.76.
135
57. روبرت میشل، احزاب سیاسى، ترجمه حسین پویان (تهران: چاپخش، 1371)ص521.
136
58. براى بحث نظرى بیشتر در این باره ر.ک :
137
Robert.A.Dahl. polyarchy; participation and Opposition.
138
(London:vale University press). pp.124-189 .
139
59.Ibid .P.124.
140
60.Ibid P.124. & 162 .
141
61.Ibid .P.125.
142
62.R.A. Dahl. Modern political Analysis. OP Cit. P.156.
143
63. Dahl. polyarchy, p.166.
144
64. see: R.A. Dahl. Apreface to Democratic theory, chicago,
145
1956. and, Who Governers? Democraticy and power in an
146
American city. New Haven: Vale Universtiy Prees, 1961 .
147
65. polyarchy. pp.182-186.
148
66. Ibid, P.129.
149
67.Ibid, P.155/158.
150
68.59.Ibid, P.160.
151
ORIGINAL_ARTICLE
مفهوم آزادی در فقه سیاسی شیعه
1ـ آزادى در فقه سیاسى شیعه، به عنوان یک «پیش فرض» اخذ و تلقى شده، و در فقه از «محدودیتهاى» آزادى بحث شده است.
2ـ «طرح آزادى در علم کلام» در قالب مباحثى از قبیل طلب و اراده، جبر و اختیار و «اصل اباحه» و تقدم آن بر اصل تکلیف، از مهمترین ادلهاى هستند که بر پیش فرض بودن آزادى دلالت مىکند؛ اصول و قواعد فقهى نیز مؤیّد و شاهد گویاى این مدعا هستند.
3ـ آزادى در فقه سیاسى شیعه، بیشتر در مفهوم فلسفى ـ کلامى مورد توجه قرار گرفته است وجه سیاسى آن بیشتر تحت تأثیر تحولات و تطورات جدیدى است که در این مفهوم در عرصه اندیشه سیاسى پدید آمده است.
https://psq.bou.ac.ir/article_7441_2c39ff6ae20203f3b7498727cd93130a.pdf
1998-06-22
70
88
منصور
میراحمدی
m_mirahmadi@sbu.ac.ir
1
منصور میراحمدی
AUTHOR
1ـ مطهرى، مرتضى، مجموعه آثار، ج6، کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم: انتشارت صدرا، چاپ
1
سوم، 1374، ص607.
2
2ـ همان، ص611ـ610.
3
3ـ همان، ص630ـ629.
4
4ـ آیت الله مکارم شیرازى، اعتقادما، قم: انتشارات نسل جوان، 1375، ص93.
5
5ـ امام خمینى«ره»، طلب و اراده، سیداحمد فهرى،تهران: مرکز انتشارات علمى و فرهنگى، 1362،
6
6ـ علامه طباطبائى، تفسیر المیزان، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، (بىتا)، ج16، ص68.
7
7ـ کاشف الغطا، کشف الغطا، (بىجا، بىتا) باب فیما یتعلق ببیان بعض المطالب الاصول الفرعیه، بحث
8
8ـ امام خمینى«ره»، پیشین، صص 157ـ155.
9
9ـ صدر، سید محمدباقر، دروس فى علم الاصول، بیروت: دائرهالمعارف مطبوعات، 1410ق، حلقه دوم،
10
10ـ همان، حلقه اول، ص 64.
11
11ـ همان، حلقه اول، ص 164.
12
12ـ آخوند خراسانى،کفایهالاصول، تهران: انتشارت کتابفروشى اسلامیه ، چاپ هفتم، 1368، ج2،
13
13ـ براى مطالعه بیشتر ر.ک به:
14
صدر، سید محمد باقر، پیشین، ج2، صص 188ـ186.
15
14ـ بنگرید به: همان، جلد دوم، ص 466.
16
15ـ کاشف الغطا، تحریر المجله، (بىجا، بىتا)، ج1، ص19.
17
16ـ مصطفوى، سید محمدکاظم، القواعد، تهران: موسسه نشر اسلامى، چاپ اول، 1412ق، ص136.
18
17ـ کاشف الغطا، تحریر المجله، ج1، ص91ـ90.
19
18ـ کشف الغطا، باب فیما یتعلق ببیان بعضالمطالب الاصولیه الفرعیه، بحث 40.
20
19ـ کافى، کتاب المعیشه، باب الضرار، روایت دوم.
21
20ـ همان.
22
21ـ کافى، همان، روایت هشتم.
23
22ـ وسائل الشیعه، احیاءالموات، باب 12.
24
23ـ امام خمینى«ره»، الرسائل، قم:اسماعیلیان،؟ صص 56ـ55.
25
24ـ کاشف الغطا، تحریر المجله، ج2، ص23.
26
ORIGINAL_ARTICLE
اندیشه سیاسی علامه طباطبایی
آنگونه که از آثار علامه طباطبایى مشهود است، وى دو مشکل اساسى را در جامعه ایرانى روزگار خویش در رأس دیگر مسائل مىدید. اولین مشکل این بود که حکومتهاى موجود در تاریخ این مرزوبوم از این که دین، مباحث اجتماعى و سیاسى را در بین مردم مطرح کند پرهیز داشته به هر طریق ممکن با این کار مقابله مىکردهاند. مسأله دوم اینکه جامعه آن روز، جامعهاى غربزده و مقلد غرب بوده است. علامه این دو مسأله را بهروشنى و به صراحت در عبارات زیر بیان مىکنند:
«ما شرقى هستیم و تا آنجا که از تاریخ نیاکان و پیشینیان خود به یاد داریم و شاید به هزارها سال سر زند، محیطهاى اجتماعى گذشته که بر ما حکومت کرده، هرگز به ما آزادى فکرى و خاصه در مسائل علمى مربوط به اجتماع نداده روزنه کوچکى هم که در مدت بسیار کمى در صدر اسلام به دست شارع اسلام بر روى ما باز شده و مانند سپیده صبح به دنبال خود روز روشنى را نوید مىداد، در علامه طباطبایى(ره) دو مشکل اساسى را در جامعه ایرانى روزگار خویش در رأس دیگر مسائل مىدید. اولین مشکل این بود که حکومتهاى موجود در تاریخ این مرزوبوم از اینکه دین مباحث اجتماعى و سیاسى را در بین مردم مطرح کند پرهیز داشته و به هر طریق ممکن با این کار مقابله مىکردهاند. مسأله دوم اینکه جامعه آن روز، جامعهاى غربزده و مقلد غرب بوده است.
اثر حوادث تاریک و توفانهاى طبیعى و مصنوعى که به دست یک عده خودخواه و سودپرست بهوجود آمد، دوباره پشت پرده تاریکى رفت و باز ما ماندیم و اسارت و بردگى، ما ماندیم و تازیانه و دم شمشیر و چوبه دار و گوشه زندانهاى تاریک و شکنجههاى جهنمى و محیطهاى مرگبار، ما ماندیم و وظیفه باستانى «بله بله»، «لبیک» و «سعدیک»...آنکه بسیار زرنگ بود همین اندازه مىتوانست مقدسات مذهبى خود را دست نخورده نگه داشته بایگانى کند و اتفاقا حکومتهاى وقت و سایر گردانندگان اجتماع براى جلوگیرى از بحث آزاد از این رویه استقبال مىکردند.
هفتصد سال بود که کتب ریاضى خواجه نصیرالدین طوسى و خدمات فرهنگى وى نصب العین ما بود و خبرى نبود. ولى پیرو یادبودهایى که اروپاییان از دانشمندان خود نمودند، ما نیز براى آن، هزاره و براى این هفتصدمین سال گرفتیم. متجاوز از سه قرن بود که مکتب فلسفى صدرالمتألهین در ایران دایر بود و نظریههاى فلسفى او مورد إفاده و استفاده بود و از یک طرف سالهاست که دانشگاه تهران تأسیس شده و با تشریفات خیره کننده به تدریس فلسفه مىپردازد ولى وقتى چند سال پیش یک نفر از مستشرقین در دانشگاه، از کنفرانس ملاصدرا تمجید کرده و از مکتب فلسفى او تقدیر نمود غوغاى بىسابقهاى در دانشگاه در خصوص شخصیت او و مکتب فلسفى وى بهراه افتاد. اینها از نظایر آن، نمونههایى است که بهخوبى موقعیت اجتماعى جهانى و هویت شخصیت فکرى ما را روشن ساخته نشان مىدهد که شخصیت فکرى ما طفیلى دیگران مىباشد و آنچه از ثروت فکرى، از دزد جا مانده نصیب رمال گردیده است.
... در این چند سال اخیر، یعنى پس از جنگ جهانى دوم، دانشمندان غرب با حرارت خاصى به بحث و کنجکاوى در ادیان و مذاهب پرداخته محصول بررسیهاى خود را همه روز منتشر مىسازند و البته ما نیز به موجب حس تقلید و تبعیت ـ که گفته شد ـ کم و بیش در همان خط سیر افتاده یک رشته پرسشهاى مربوط به دین مقدس اسلام را مورد بحث و گفتگو قرار مىدهیم.»(1)
با توجه به دو قسمت ذکر شده مشخص مىشود که علامه طباطبایى به دنبال آزادى فکرى، خاصه در مسائل علمى مربوط به اجتماع و حکومت و بهوجود آمدن وضعیتى مشابه آنچه در صدر اسلام وجود داشت، بوده است. اکنون جا دارد تا وارد نظریه علامه و به عبارت دیگر راه حل وى شویم و براى روشن شدن مطلب در ابتدا روش وى را مورد بحث قرار مىدهیم.
https://psq.bou.ac.ir/article_7442_f3b9ae847be4b0cddf46682809ddb765.pdf
1998-06-22
89
115
مصطفی
زهرایی
1
مصطفی زهرایی
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
فقه و رهبری در اندیشه سیاسی فارابی
على رغم برداشت ناصواب بسیارى از محققان و نویسندگان معاصر، که رویکرد اندیشه سیاسى فارابى را کشف و شهودى پنداشته، تصور کردهاند فارابى به راهى اوتوپیایى و ماوراءالارضى گام نهاده است؛ همچنان که پیش از او مدینه فاضله افلاطونى، در دام آن گرفتار شده بود. راقم این سطور را اعتقاد بر آن است که این تلقى، قرائتى است که از منظر افلاطون به فارابى نظر کرده است و مع الاسف مؤسس فلسفه اسلامى و سیاسى [1]و بزرگترین فیلسوف جهان اسلام را ناخواسته و یا ناآگاهانه به اتهام تقلید از فلسفه سیاسى کلاسیک یونانى به حاشیه کشاندهاند، که اگر در اعتقادشان صائب هم باشند در عمل به خطا رفتهاند. زیرا فارابى علاوه بر اخذ مکتب افلاطون، ارسطو و فلوطین و جمع بین آراى متناقض آنها[2]، بخشى از آن آرا را که با مبانى دینى ناسازگار بوده حذف نموده بخشى را بازسازى و اصلاح کرده است و آراى بسیارى از تفکر خویش بر آن افزوده است فلذا اهتمام به اندیشه فارابى در قیاس با اندیشه افلاطون و ارسطو به مراتب از اولویت بیشترى برخوردار است .
بر این اساس جا دارد قرائت جدیدى از اندیشه سیاسى وى با رهیافتى فلسفى، مورد مذاقه قرار گیرد. در این راستا، نگارنده بعد از دو سال مطالعه و تحقیق بر روى تمام آثار موجود[3]فارابى و تحقیقات پیرامونى سعى دارد با توجه به منظومه فکرى معلم ثانى، که تلفیقى است از عناصر زمان، عمل سیاسى، اعتقاد شیعى و تفکر سیاسى از زوایاى مختلف، « فلسفه سیاسى» او را مورد کنکاش و مطالعه قرار دهد.[4]و تحقیق حاضر، بخشى از این پروژه وسیع است .
https://psq.bou.ac.ir/article_7443_596147e5a2707c3d536185991c90699b.pdf
1998-06-22
126
147
محسن
مهاجر
1
AUTHOR
1 ـ فارابى، آراء اهل المدینه الفاضله، تحقیق دکتر البیر نصرى نادر ـ چاپ ششم، انتشارات
1
دارالمشرق، بیروت 1991 .
2
2 ـ " ، احصاءالعلوم، تحقیق عثمان محمد امین، چاپ اول، مطبعة السعاده، مصر،
3
3 ـ " ، تحصیل السعادة، تحقیق دکتر جعفر آل یاسین، انتشارات دارالاندلس، بیروت،
4
4 ـ " ، التحلیل، تحقیق دکتر رفیق العجم، انتشارات دارالمشرق، بیروت، 1986 م .
5
5 ـ " ،التنبیه على سبیل السعادة، تحقیق دکتر جعفر آل یاسین، انتشارات حکمت، تهران،
6
6 ـ " ، التوطئه، تحقیق دکتر رفیق العجم، انتشارات دارالمشرق، بیروت، 1985 م .
7
7 ـ " ، الجدل، تحقیق دکتر رفیق العجم، انتشارات دارالمشرق، بیروت، 1986 م .
8
8 ـ " ، الجمع بین رأى الحکیمین، تحقیق دکتر البیر نصرى نادر، انتشارات دارالمشرق،
9
بیروت، 1405 ق .
10
9 ـ " ، الحروف، تحقیق دکتر محسن مهدى، انتشارات دارالمشرق، بیروت، 1990 م .
11
10 ـ " ، السیاسة المدینه، تحقیق دکتر فوزى مترى نجار، المطبعه الکاثولیکیه، بیروت،
12
11 ـ " ، السیاسه، تحقیق یوحنا قمیر، دارالمشرق، بیروت .
13
12 ـ " ، فصول منتزعه، تحقیق دکتر فوزى مترى نجار، دارالمشرق، بیروت، 1971 م .
14
13 ـ " ، فضیلهالعلوم، چاپ اول، هند، حیدرآباد دکن، دائرهالمعارف النظامیه،
15
14 ـ " ، القیاس، تحقیق دکتر رفیق العجم، دارالمشرق، بیروت، 1986 م .
16
15 ـ " ، القیاس الصغیر على طریقهالمتکلمین، تحقیق دکتر رفیق العجم، دارالمشرق،
17
بیروت، 1986 م .
18
16 ـ " ، الملّة ، تحقیق دکتر محسن مهدى، دارالمشرق، بیروت، 1967 م .
19
17 ـ فارابى، الملّة الفاضله، تحقیق دکتر عبدالرحمن بدوى، انتشارات دارالاندلس، بیروت .
20
18 ـ داورى، رضا، فارابى مؤسس فلسفه اسلامى، انتشارات انجمن شاهنشاهى فلسفه ایران،
21
تهران، 1356 ش .
22
19 ـ داورى، رضا، فارابى، طرح نو، تهران، 1374 .
23
20 ـ ناظر زاده کرمانى، فرناز، فلسفه سیاسى فارابى، انتشارات دانشگاه الزهرا، 1376 .
24
21 ـ سجادى، جعفر، اندیشههاى اهل مدینه فاضله، اثر فارابى، انتشارات کتابخانه طهورى،
25
تهران، 1361 .
26
22 ـ مهاجر، محسن، اندیشه سیاسى فارابى، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.(در دست چاپ
27
ORIGINAL_ARTICLE
زن و مشارکت سیاسی
یکى از مسایل مهمى که در زمان حاضر داراى اهمیتى بیش از پیش شده است، مسأله حقوق زن و بررسى جنبههاى مختلف فعالیتهاى او خصوصاً در زمینه امور اجتماعى و سیاسى مىباشد.
هر از چند گاهى شاهد مقالهاى در خصوص یکى از موضوعات مربوط به حقوق زن در مطبوعات هستیم و این علاوه بر کتب متعددى است که بعد از پیروزى انقلاب اسلامى ایران در این زمینه نوشته شده است.
وجود چنین فضایى را باید ارج نهاد لکن به این نکته نیز باید توجه داشت که متأسفانه کم نیستند مقالات ونوشتههایى که در قالب عباراتى طولانى و کم فایده و با بیانى شعارى و به دور از استدلال به تکرار مکرّرات پرداختهاند و بعضاً چیزى جز ابهام بر مسأله نیفزودهاند.
ویژگى مسایل مربوط به زنان و اهمیت روز افزون آن در جامعه امروز ایران ایجاب مىکند که به دور از حبّ و بغضها و افراط و تفریطها در چارچوب موازین پذیرفته شده اسلام به تبیین جهات مختلف حقوق زن از دیدگاه اسلام پرداخته شود و از کلى گویىهاى بى حاصل و شعارهاى احساسى و افراطهاى روشنفکرگونه و تفریطهاى مقدس مآبانه پرهیز گردد.
نگارنده در این مقاله کوشیده است یکى از مهمترین مسایل مربوط به حقوق زن را که در فضاى موجود فرهنگى کشور نیز بسیار مطرح مىباشد یعنى مسأله زن مسلمان و مشارکت سیاسى را از جهات گوناگون مورد بررسى قرار دهد.
از آنجا که مخاطبان چنین مقالاتى گروهى خاص از فرهیختگان و دانش پژوهان مىباشند، انتظار نگارنده آن است که با دقت خاص خود به استدلالها نگریسته و وى را از دیدگاههاى نقادانه خود بهرهمند سازند.
https://psq.bou.ac.ir/article_7444_fcd3cec0c77af0682f00505a1cd5bd72.pdf
1998-06-22
137
155
محمد جواد
ارسطا
1
محمد جواد ارسطا
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
نوسازی و سنت
بحث سنت و تجدد از دلمشغولیهاى اساسى ایران امروز است بىگمان حرکت به سمت توسعه اقتصادى، فرهنگى، سیاسى و اجتماعى از ضروریات جامعه کنونى ماست. این حرکت با عنصرى قوى و قدرتمند مواجه است که نه توان نادیده گرفتن آن وجود دارد و نه به شکل موجود پذیرش مرجعیت محض آن مىتواند گرهاى از مشکلات کنونى راباز نماید. این عنصر که هنوز تعریف قابل قبولى از آن ارائه نشده است.، سنت است. راستى سنت چیست؟ و چگونه باید به آن نگریست؟آیا سنت صرفا مربوط به گذشته است یا حال و آینده را نیز در بر مىگیرد؟ اگر فقط گذشته را شامل مىشود آیا این همه پرداختن به موضوعى که تاریخ مصرف آن گذشته است معقول و منطقى است؟ آیا در سنت نکتهاى نهفته است که این همه پرداختن به آن را توجیه مىکند؟ بى تردید، سنت حلقه اتصال حال به گذشته است و از آنجا که حال خود حلقه وصل گذشته به آینده است پس سنت نه تنها مربوط به حال بلکه بخشى از آینده را نیز شامل مىشود لذا بىجهت آن را مبناى تمدن جدید اسلامى محسوب نکردهاند.
با این وصف هرگونه نگرشى به سنت کاملا" موجه است. مقاله حاضر مىکوشد تا به اختصار ضمن اشاره به تاریخچه نوسازى، نگاهى کوتاه و انتقادى به رویکردهایى که در برخورد با سنت قابل شناسایى است داشته باشند و برخى از پرسشهاى بالا را ایضاح نماید.
https://psq.bou.ac.ir/article_7445_57b1363c9adb6d506db7d1867ec11e05.pdf
1998-06-22
156
175
ORIGINAL_ARTICLE
روضة الانوار عباسى و رابطه مجتهد و سلطان
محقق سبزوارى کیست ؟
محمّد باقر سبزوارى، معروف به محقّق سبزوارى، در سال 1017 ه . ق. به دنیا آمد.[1] وى فرزند محمّد مؤمن خراسانى است که پس از وفات پدرش به اصفهان آمد و در آنجا سکنى گزید[2] و در اندک زمانى سرآمد علماى عصر خود شد؛ به گونهاى که پس از چندى به درخواست شاه عباس دوّم سمت امامت جمعه و جماعت و منصب شیخالاسلامى را پذیرفت.[3]
محقّق سبزوارى نزد شاه عباس دوّم و وزیر عالم او خلیفه سلطان بسیار عزیر و محترم بود. به گونهاى که تدریس در مدرسه ملا عبداللّه شوشترى از طرف وى به محقّق سبزوارى واگذار شد.
https://psq.bou.ac.ir/article_7446_0fc7dbcf907b5de8d56c2ba7ca60978f.pdf
1998-06-22
176
199
نجف
لک زایی
najaf_lakzaee@yahoo.com
1
نجف لک زایی
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
یادداشتى درباره «هرمنوتیک، کتاب و سنت»
کتاب «هرمنوتیک، کتاب و سنت » توسط حجة الاسلام والمسلمین محمد مجتهد شبسترى در سال 1375 به رشته تحریر در آمده است. ناشر آن طرح نو مىباشد و در همان سال به چاپ دوم رسید. کتاب از دو بخش و دو پیوست تشکیل شده است.
بخش اول کتاب، « پیش فهم ها، علائق، انتظارات مفسران وحى » نام دارد و بخش دوم به « نقد، اصلاح و بازسازى اندیشه دینى » مىپردازد. البته عمده مضامین و مطالب آن، قبلاً تحت عناوین مختلف در مجلات به چاپ رسیده بود.
در پیشگفتار مىخوانیم :
«موضوع کتاب این است که مفسران وحى اسلامىهمیشه بر اساس پیش فهمها، علائق و انتظارات خود از کتاب و سنت به تفسیر آن پرداختهاند».
پشت جلد کتاب نیز موضوع آن را چنین معرفى کرده است :
«موضوع کتاب این است که مفسران وحى اسلامى همیشه بر اساس پیش فهم ها، علائق و انتظارات خود از کتاب و سنت به تفسیر آن پرداختهاند. بدین جهت کتاب حاضر، هرمنوتیک، کتاب و سنت نامیده شده است».
نویسنده تلاش مىکند تا نشان دهد که تفسیر و اجتهاد عالمان دین اسلام نیز مشمول اصل کلى دانش هرمنوتیک یعنى استناد تفسیر و فهم متون بر پیش فهم ها و علائق و انتظارات مفسر بوده است و استثنایى در کار نیست. در عین حال در مقام تجویز، این کتاب عالمان دین را بدین نکته دعوت مىکند که تنقیح تمام عیار پیش فهم ها در هر عصر شرط اساسى و اصلى هرگونه تفسیر و افتاء صحیح دینى است و تکامل دانش دین بدون این بازنگرى میسر نیست. برون شدن جهان اسلام از مشکلات نظرى و عملى که تمدن پیچیده امروز براى آن بوجود آورده، تنها با این بصیرت و توجه ممکن مىشود».
https://psq.bou.ac.ir/article_7447_8b62601d9b86afd831cecd7443174757.pdf
1998-06-22
200
215
سید صادق
حقیقت
1
سید صادق حقیقت
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
طالبان;دین و حکومت
پیشرویهاى اخیر گروه طالبان در افغانستان و تحت تصرف در آوردن بخش اعظم کشور از سوى این گروه، بویژه سقوط مزار شریف و شهرهاى مهم شمال کشور که در تصرف نیروهاى ضد طالبان ؛ موسوم به جبهه متحد براى نجات افغانستان بود، زمینههاى حاکمیت فراگیر این گروه را بر تمامى افغانستان فراهم نمود. کشورهاى منطقه و بویژه همسایگان غربى و شمالى افغانستان (ایران و کشورهاى آسیاى میانه) با ابراز تاسف و نگرانى از وضعیت کنونى در برابر این رخداد واکنش نشان دادند. شاید بتوان گفت در دهه سوم مرداد ماه سال جارى تحولات افغانستان و مسایل مربوط به گروه طالبان بیشترین پوشش خبرى را در رسانههاى خبرى جمهورى اسلامى ایران و کشورهاى همسایه به خود اختصاص داده است. دقت در فراوانى اخبار، تحلیل خبرى و تفسیرهاى سیاسى مربوط به افغانستان اهمیت این تحولات در سیاست خارجى این کشورها را نشان مىدهد. به جز پاکستان که از حامیان جدى طالبان است و طبعاً پیشرویهاى نظامى این گروه را، موقعیت جدیدى در سمت و سوى سیاست خارجى خود تحلیل مىکند، سایر کشورهاى همسایه نظیر جمهورى اسلامى ایران، تاجیکستان، ازبکستان و..... این رخداد را سر آغاز بحران جدیدى در افغانستان ارزیابى نموده نسبت به پیامدهاى آن هشدار دادهاند. واکنش هشدار دهنده و همراه با نگرانى این کشورها، صرف نظر از دخالت نظامى، پاکستان که در هم پیمانى منطقهاى با آمریکا و سعودى قرار دارد، به دلیل اثر گزارى منفى این رخدادها در سیاست خارجى، ثبات داخلى و منافع ملى این کشورها مىباشد.
کشورهاى آسیاى میانه به دلیل نابسامانى و بى ثباتى داخلى و وجود زمینههاى اجتماعى براى نفوذ طالبان، از صدور اسلام افراطى و سنتى طالبان و بنیادگرایى مذهبى آن هراس دارند، در حالى که جمهورى اسلامى ایران بیشتر به استقرار یک دولت اسلامگراى آمریکایى به عنوان اهرم فشار امریکا علیه ایران مىاندیشد. براى جمهورى اسلامى دو مسأله دیگر نیز به شکل جدى وجود دارد. حمایت طالبان از گروهک مجاهدین خلق و اختصاص دادن پایگاههاى نظامى به آنان و نیز جهتگیرى طالبان در برابر سایر اقوام و بویژه هزارهها و شیعیان افغانستان. باتوجه به اهمیت این رخداد و تاثیر جدى آن در سیاست خارجى جمهورى اسلامى ایران مىبایست به شناسایى و بازبینى این گروه مبادرت نمود. باید دید طالبان کسیتند؟ چگونه شکل گرفتند؟ و با استفاده از چه راهبردهایى در مدت کوتاهى در دل جامعه افغانستان رسوخ کردند؟ و اساساً این که طالبان از لحاظ فکرى و ایدئولوژیکى چگونه مىاندیشند و در زمینه سیاست، حکومت و اجتماع چه اندیشههایى را دنبال مىکند؟ در این گزارش تلاش مىشود تا با هدف اطلاع رسانى، پرسشهاى مذکور مورد تحلیل و ارزیابى قرار گیرد تا در پرتو پاسخ آن، بتوانیم شناخت اجمالى نسبت به این جریان ارائه نماییم.
https://psq.bou.ac.ir/article_7448_5d132e766db35fc496070165afbbdac1.pdf
1998-06-22
216
231
سید عبدالقیوم
سجادی
1
سید عبدالقیوم سجادی
AUTHOR