ORIGINAL_ARTICLE
فقه سیاسى، سنت تجدید شونده
«استقلال خواهى» که از شعارهاى اساسى انقلاب اسلامى ایران بود، داراى وجوه، سطوح، ابعاد، مؤلفه ها و شاخص هاى متفاوتى است. از یک منظر مى توانیم دو سطح براى آن در نظر بگیریم: سطح ذهنى ـ معنوى؛ سطح عینى ـ مادى. با این پیش فرض که فرهنگ، به معناى مجموعه محتواى باطنى ما انسانها، سازنده رفتار و کردار ماست، مى توانیم ادعا کنیم که رسیدن به «استقلال» در عرصه هاى فرهنگى، به معنایى که گفته شد، شرط لازم براى دستیابى به «استقلال» در عرصه هاى اجتماعى، اقتصادى، نظامى و... است.
https://psq.bou.ac.ir/article_9167_cdaa475a2195be3ee1d4c390a3e11056.pdf
2001-06-22
7
10
نجف
لک زایی
najaf_lakzaee@yahoo.com
1
نجف لک زایی
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
خلاصه مقالات
https://psq.bou.ac.ir/article_9168_89504f9de03711127df25c18e86881d8.pdf
2001-06-22
11
16
ORIGINAL_ARTICLE
کارآیى فقه سیاسى
فقه شیعه از آغاز پیدایش دچار تقیّه و سرکوب بوده است و نتوانسته کارآیى خود را در زمینههاى گوناگون اجتماعى نشان دهد. حال این سؤال مطرح است که آیا فقه شیعه مىتواند تمام نیازهاى فردى، اجتماعى، عبادى، سیاسى، اقتصادى، قضایى، روابط داخلى و خارجى در عصر کنونى را پاسخگو باشد و یا اختصاص به مسائل فردى دارد؟
برخى از نوشتارها، بسیارى از مسائل حکومتى را امورى عقلانى و برنامهاى به حساب آورده و از مسائل فقهى و استنباطى خارج مىکنند؛ لیکن از تعریف علم فقه به دست مىآید هر حکم عقلى که مورد تأیید شرع قرار گیرد حکم شرع به حساب مىآید؛ به عبارت دیگر، از آن جایى که فقها عقل، عرف، بناى عقلا و عادات را از مبانى فقه قرار دادهاند و با اعتماد بر این گونه امور، حکم شرع را استنباط کرده اند، پس هر گونه حکم اجتماعى، سیاسى که از امور عقلانى و عقلایى باشد فقهى است.
علاوه بر حکم عقل و بناى عقلا و کتاب و سنّت، فقها بر منابع دیگرى نیز تکیه دارند که عبارتند از: مصلحت و مفسده دایمى، فطرت جاوید، موضوعات ثابت و متغیر، قضایاى حقیقیه، حکم حکومتى، توسعه در هدف اجتهاد، اجتهاد پویا، نقش زمان و مکان در اجتهاد.
https://psq.bou.ac.ir/article_9169_ffffb61c52ee1872714a677ec9a2a499.pdf
2001-06-22
17
30
آیة اللّه سیدنورالدین
شریعتمدار جزائرى
1
استاد حوزه و دانشگاه
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
پیوند اخلاق و سیاست در اندیشه غزالى
اندیشه سیاسى وى، آمیختگى اخلاق و سیاست است. او از دریچه مذهب و اخلاق به سیاست مىنگرد؛ از این رو سیاست در نظر او علم قدرت و کسب قدرت نیست، بلکه وسیله اصلاح خلق و هدایت آنها به سوى سعادت دنیوى و اُخروى است. آرا و اندیشههاى غزالى را مىتوان در دو بخش خلافت و سلطنت مورد مطالعه و تحقیق قرار داد.
https://psq.bou.ac.ir/article_9170_d6489556f51edf8ea0b7b828cfc6b8af.pdf
2001-06-22
31
38
سیدمحمدرضا
احمدى طباطبائى
1
استادیار علوم سیاسى دانشگاه امام صادق علیه السلام.
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
ویژگى هاى فقه سیاسى شیعه
شیعه و شیعیان نیز همچون سایر مذاهب اسلامى قائل به وجود مکتب و شریعت به مثابه طرح و نقشهاى جامع و هادى، از جانب خداوند متعال بوده، که در ضمن منابع اولیه اسلام، به ویژه قرآن و سنّت به عنوان نخستین مبناى فقه سیاسى، براى سامان دهى و راهبرد ملى امت وارد عرصه زندگى سیاسى مسلمانان شده است.
گرایش فقهى سیاسى شیعه در یک روند فزاینده از اوایل قرن دوم با حدود و ثغور مشخص رو به گسترش نهاد. این گرایش در ظل توجهات قرآن ناطق یعنى ائمه هدى علیهم السلام و به خصوص امام باقر علیه السلام و بالاخص امام صادق علیه السلام پروردگى لازم و غناى کافى را یافته و با ویژگى هاى خاصى شکل گرفته است که این مقاله به آنها پرداخته است.
https://psq.bou.ac.ir/article_9171_4b833deebaeab0614b6cf162cdb2deb7.pdf
2001-06-22
39
54
علیرضا
صدرا
1
استادیار علوم سیاسى دانشگاه تهران
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
رفتار سیاسى فقهاى دوره میانه
در مقاله حاضر نمونههایى از ارتباط و همکارى فقیهان با حاکمان جور در قالب پذیرش نقابت و ولایت از جانب آنان مورد بحث قرار گرفته است. به نظر نگارنده این همکارىها برپایههاى نظرى و مبانى فقهى این علما استوار بوده است. از امعان نظر در سخنان و آثار فقهى علماى این دوره، روشن مىشود که مبناى اصلى همکارى و پذیرش ولایت از حاکمان جائر، اصل ولایت فقیه بوده است.
https://psq.bou.ac.ir/article_9172_e40e37beac42fa1d6539190567f73c9a.pdf
2001-06-22
55
66
یعقوبعلى
برجى
1
یعقوبعلى برجى
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
اندیشه سیاسى شهید اوّل
شیخ شمس الدین محمد بن مکى عاملى معروف به شهید اوّل از فقهاى بزرگ شیعه جبل عامل در عصر ایّوبیان است. ترویج تشیع در محیطى ضد شیعى و برقرارى روابط با سربداران خراسان سبب زندانى شدن و شهادت وى شد.
شهید اوّل با تکیه بر رابطه عقل و شرع و جایگاه عقلانیت در احکام شرعى به طرح آراى سیاسى در حوزه فقه شیعه پرداخته و ضرورت و خاستگاه حکومت را از این منظر مورد بررسى قرار داده است. از منظر ایشان، حکومت مطلوب، در حکومت پیامبر و امام معصوم و در عصر غیبت در ولایت فقیه واجد شرایط تجلى یافته و داراى اختیارات گسترده اى است. نقطه عطف اندیشه وى در شرایط عزل حاکم و لزوم بر کنارى وى در شرایط خاص است. جایگاه مردم در عرصه قدرت سیاسى و روابط متقابل فرد و دولت از دیگر مباحث مورد تأمل وى مى باشد.
https://psq.bou.ac.ir/article_9200_c4a76cb1538922a27bdb30f32f6e1d5e.pdf
2001-06-22
87
104
سیدمحمدرضا
موسویان
1
حجهالاسلام سیدمحمد رضا موسویان فارغ التحصیل کارشناسى ارشد علوم سیاسى دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
ولایت فقیه از دیدگاه علامه مجلسى
در نوشتار حاضر دیدگاههاى سیاسى علامه محمد باقر مجلسى، درباره «ولایت فقیه» به عنوان مهمترین موضوع و مسأله فقه سیاسى شیعه مورد مطالعه و بررسى قرار گرفته است و نیز به مبانى نظرى، شرایط و صفات حاکم اسلامى و شؤون ولایت فقیه در عصر غیبت پرداخته شده است.
این مقاله در صدد است نظریّه «سلطنت مشروعه» که برخى از نویسندگان به مرحوم مجلسى نسبت دادهاند را مورد نقد و چالش قرار دهد.
https://psq.bou.ac.ir/article_9207_ec4178b5173d14563e840313f6f27611.pdf
2001-06-22
105
120
ابوالفضل
سلطانمحمدى
1
حجه الاسلام ابوالفضل سلطانمحمدى پژوهشگر پژوهشکده اندیشه سیاسى اسلام
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
عقل گرایى و نقل گرایى در فقه سیاسى شیعه
پیدایى گرایشهاى نقلى و عقلى در میان مسلمانان ناشى از توجه خاص هرکدام به برخى از آیات بود که این آیات، برخى مؤید عقل هستند و بعضى مؤید تعبد. این اختلاف نگرش به قرآن، سبب شکلگیرى دو مکتب معتزله و اشاعره در اهل سنت و دو گرایش اصولیون (عقلگرایان) و اخباریان (نقلگرایان) در شیعه شد که خود زمینه بسیارى از منازعات مذهبى، اجتماعى و حتى سیاسى را فراهم ساخت.
فرآیند تطور نگرش عقل گرا در مذهب امامیه از قرن چهارم و از حوزه بغداد آغاز شد و با غلبه بر مکتب قم و رى، سیطره علمى و عقیدتى خود را تا قرن یازدهم استمرار بخشید؛ اما تحولات علمى و سیاسى در این دوره، سبب احیاى اندیشه اخبارىگرى در جوامع علمى شیعه شد، به طورى که در قرن دوازدهم در اکثر جوامع علمى ایران، عراق و بحرین، گرایش اخبارىگرى غلبه یافت؛ ظهور علامه وحید بهبهانى و اقدامات علمى و عملى گسترده او، و نیز تلاشهاى شیخ مرتضى انصارى سبب افول این جریان شد.
https://psq.bou.ac.ir/article_9208_5f5ef4402e82086277b6a2664226fda8.pdf
2001-06-22
121
138
سیدمحسن
آل غفور
mohsen.aleghafur@gmail.com
1
دانش آموخته حوزه علمیه قم و کارشناس ارشد علوم سیاسى
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
نظام سیاسى و دولت در اسلام(1) (سیماى عمومى نظام سیاسى و دولت در اسلام)
دولت در جامعه اسلامى، همانند دیگر جوامع بشرى، نه تنها بیانگر وجود مجموعه اى از نهادهاست، بلکه حاکى از وجود نگرشها و شیوه هاى خاصى از اعمال و رفتار است که مدنیت اسلامى خوانده مى شود؛ اما فهم کامل شکل و ساخت دولت عمدتا نیازمند درک نظریه هاى کلانى است که هدف آنها تعریف، توصیف و توضیح واقعیت دولت است. هر یک از آنها طرحى هستند که ماهیت دولت را در جهان اسلام معنا مى کنند و احتمالاً نیز طریقى براى عمل تجویز مى کنند.
در این راستا مجموعه اى به نگارش در آمده که به شناخت، مقایسه و سنجش نظریه هاى مختلف دولت در اسلام، با توجه به الگوى «تحلیل سیستمى» مى پردازد، که بخش نخست آن، به سیماى عمومى و مختصات کلى نظام سیاسى در اسلام اختصاص یافته است.
https://psq.bou.ac.ir/article_9209_9ea242ae4b61f08254ff4e360c645449.pdf
2001-06-22
139
164
داود
فیرحى
1
حجه الاسلام والمسلمین دکتر داود فیرحى استادیار علوم سیاسى
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
مبانى اقتدار در فرهنگ سیاسى ایران (از تأسیس قاجاریه تا اواسط دوره ناصرى)
پژوهش حاضر به مطالعه و بررسى جامعه ایران در دوران نخست حکومت قاجار اختصاص دارد. مهمترین ویژگى دوره مذکور این است که هنوز زیر ساختهاى سیاسى و اجتماعى سنتى، تا حد زیادى دست نخورده مانده و فرهنگ جامعه تحت تأثیر فرهنگ و تمدن غرب قرار نگرفته است. طبعا رفتار سیاسى برآمده از آن از هماهنگى و سنخیّت بالایى با پیشینه تاریخى ایران برخوردار بوده است. در این برهه تاریخى، مبانى اقتدار در فرهنگ سیاسى ایران به لحاظ نظرى به دو دسته دینى و سنّتى تقسیم مىشود که در مقاله حاضر مورد بررسى قرار گرفته است.
https://psq.bou.ac.ir/article_9210_e9b9aa9f4cf57cd25df9fee3ceac506b.pdf
2001-06-22
165
184
رحیم
رئوفت
1
حجهالاسلام رحیم رئوفت فارغ التحصیل کارشناسى ارشد علوم سیاسى دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
ولایت فقیه از دیدگاه سید عبدالحسین لارى
نظریه ولایت فقیه مهمترین دستاورد اندیشه سیاسى مکتب شیعه است که در عصر غیبت، فقها درباره آن نظریه پردازى کردهاند. آیة اللّه سیدعبدالحسین لارى در ضمن حاشیهاى بر مکاسب شیخ انصارى، رساله «ولایة الفقیه» را نگاشته و در آن به بحث درباره ولایت فقیه پرداخته است.
سید لارى معتقد است فقیه علاوه بر ولایت و قدرت تصرف عمومى، داراى مناصب متعددى است که همه آنها، ریشه در مناصب ائمه علیهم السلام دارند. مهمترین مناصب فقیه از نظر سید عبارتند از: دخالت در امور حسبیه، حق اجتهاد و استنباط احکام الهى در زمینه افعال مکلفان، منصب قضا، ریاست، خلافت و حکومت بر مردم.
https://psq.bou.ac.ir/article_9211_3049fca85c9f1a3236858941866c09a7.pdf
2001-06-22
185
196
على
اخترشهر
1
دانش آموخته حوزه علمیه قم و فارغ التحصیل کارشناسى ارشد علوم سیاسى دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
چیستى و هستى جامعه از دیدگاه استاد مطهرى
مقاله حاضر با تکیه بر آثار آیهاللّه مطهرى، به دنبال پاسخ به پرسش از چیستى و هستى جامعه است. در این راستا، ضمن گزارش پاسخهاى اندیشمندان اسلامى به سؤال فوق، استدلال آنها را در تعامل با نظریه آیهاللّه مطهرى قرار داده و به نقد و ارزیابى آنها پرداخته و معتقد است گر چه دلیل عقلى مطهرى بر وجود جامعه در معرض اشکال است، ولى استدلال وى درباره امکان تحقق جامعه داراى استحکام لازم است و نیز دلایل نقلى وى از حد ظهور آیات فراتر نمىرود و در حکم نص نیست.
https://psq.bou.ac.ir/article_9212_21dd6386abe7904099d320d0279a94e9.pdf
2001-06-22
197
220
حمید
پارسانیا
h.parsania@yahoo.com
1
عضو پژوهشکده حوزه و دانشگاه
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
نظام شورایى از منظر آیه اللّه طالقانى
شناخت عمیق طالقانى از استبداد باعث شد که ایشان در سیر تکاملى نظریه حکومتى خود، مدل شوراها را به منظور تأمین حقوق مردم و مشارکت سیاسى آنها ارائه دهد. مبانى دینى مدل ایشان در شوراها ـ اعم از شوراى روستاها، استانها و مجلس شوراى اسلامى ـ آیات قرآن و سیره نبوى و علوى است که به مردم حق مى دهد با حضور در شوراها به اهداف متعالى انسانى و اجتماعى برسند.
طالقانى در مقایسه میان مدل شوراها و مدل پارلمان، معتقد است در پارلمان حکومت به دست گروه هاى قدرتمند است، در حالى که شوراها حضور عامه مردم و مشارکت آنان در قدرت سیاسى را تضمین مى کند.
https://psq.bou.ac.ir/article_9213_97ea67f2b4cfccc4e2ff9eaace1cd109.pdf
2001-06-22
221
242
علی
شیرخانی
rooz1357@gmail.com
1
دانش آموخته حوزه علمیه قم و فارغ التحصیل کارشناسى ارشد علوم سیاسى دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تحولات نظرى فقه سیاسى شیعه از مشروطیت تا انقلاب اسلامى
از دوره مشروطیت به بعد شاهد غلبه گفتمان جدیدى در فقه سیاسى شیعه یعنى «تعطیل نبودن حکومت در عصر غیبت» و به تبع آن، کنار رفتن گفتمان «تعطیلى حکومت در عصر غیبت» هستیم. این تحول گفتمانى در فقه سیاسى در پى شکل گیرى اجتهاد جدیدى در فقه شیعه مطرح شد و بر عرصه علمى شیعه تسلط یافت. عوامل عمده شکل گیرى آن را مىتوان بسط تحقیقات اصولى، تأثیر مکتب ملاصدرا، افزایش نفوذ اجتماعى فقها و ناکار آمد دانستن نظام استبدادى از سوى فقها، دانست.
https://psq.bou.ac.ir/article_9214_33693bc745cef2d3a6aee641130d4a25.pdf
2001-06-22
243
254
عباس
حیدری بهنویه
1
حجهالاسلام عباس حیدرى بهنوئیه فارغ التحصیل کارشناسى ارشد علوم سیاسى دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
رسالة فی العمل مع السلطان
سید مرتضى (355 ـ 436 ه) فرزند سید حسین موسوى بغدادى در دوره خلافت مطیعللّه عباسى و پادشاهى بهاء الدوله بویهى در بغداد به دنیا آمد. سید مرتضى بر خلاف پدرش که منصب قضاوت در حکومت داشت، هیچ گونه منصب سیاسى را نپذیرفت. با این حال پس از شیخ مفید، رهبرى شیعیان بغداد بر عهده او قرار گرفت.
سید مرتضى در رشتههاى مختلف از علوم معقول و منقول از جمله فقه، اصول و کلام صاحب نظر بود و کتابهاى زیادى در زمینههاى مختلف تألیف کرد. سید را مى توان پدر عقلگرایى در مکتب شیعه معرفى نمود؛ او اوّلین تکلیف را عقلى و نه نقلى مى داند:
هر آن که روى مطالب ما در این کتاب الذخیره اندیشه نماید، قسمش مى دهیم که در هیچ یک از رهیافتها و دلایل آن از ما تقلید ننماید، و بر اساس حسن ظن از اندیشه و تأمل به خاطر بسنده کردن به این که ما به اندازه کافى زحمت کشیده ایم، باز نماند، بلکه در هر گزارهاى مانند شخصى که از ابتدا مىخواهد شروع کند، نظر نماید و از این طریق تلاش نماید، حق را از باطل، راست را از دروغ تشخیص دهد و در هر مطلبى که اندیشه مىکند، اعتدال گرایى را از دست ندهد.
https://psq.bou.ac.ir/article_9215_47811c0c7d668723d3ad9dee02b86bbe.pdf
2001-06-22
255
272
سید
مرتضی
1
سیدمرتضی
AUTHOR
محمود
شفیعی
2
حجه الاسلام محمود شفیعى دانشجوى دکترى علوم سیاسى و عضو هیأت علمى دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام(مترجم)
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
روش شناسى در علوم سیاسى
این گفت وگو به همت پژوهشکده اندیشه سیاسى اسلام صورت پذیرفته، و آقاى سید صادق حقیقت آن را بازنویسى کرده است. پیش از این در شمارههاى 7 و 9 نیز گفت وگوهایى در زمینه موضوع مذکور شده بود.
https://psq.bou.ac.ir/article_9216_a141b58577d9c95ac99a234d570fa8d0.pdf
2001-06-22
273
292
مصطفى
ملکیان
1
مصطفی ملکیان
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
گزارشى از گروه فقه سیاسى پژوهشکده اندیشه سیاسى اسلام
گروه پژوهشى «فقه سیاسى» یکى از سه گروه اصلى پژوهشکده اندیشه سیاسى اسلام وابسته به مرکز مطالعات و تحقیقات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم است. پژوهشکده در سال 1373 به منظور باز پژوهى، تبیین، نظریه پردازى و تدوین اندیشه سیاسى اسلام راه اندازى شد و در نظر دارد با بررسى اندیشه سیاسى اسلام، زوایاى پنهان آن را آشکار کند و کارآمدى آن را در حوزههاى نظرى و عملى نشان دهد. مهمترین اهداف و ضرورتهاى تأسیس پژوهشکده عبارتند از:
1. تبیین بنیانهاى نظرى اندیشه سیاسى اسلام؛
2. باز پژوهى و نقد و ارائه زوایاى تاریک تاریخ اندیشه سیاسى اسلام بهویژه شیعه؛
3. فراهم کردن منابع لازم براى پىریزى اندیشه سیاسى قابل ارائه در سطح جهانى با توجه به منابع اصیل اسلامى؛
4. زمینه سازى فکرى در جهت تحقق کامل حکومت اسلامى؛
5. نشان دادن قدرت تحلیل و اجتهاد سیاسى علماى مسلمان؛
6. معرفى مکتب حیات بخش اسلام از نظر غناى سیاسى؛
7. نظریهپردازى در حوزههاى فلسفى، کلامى و فقهى اندیشه سیاسى اسلام؛
8. مطالعه تطبیقى اندیشه سیاسى اسلام با سایر مکاتب سیاسى.
https://psq.bou.ac.ir/article_9217_00b60f016a7de56e7f7811e9f32a250d.pdf
2001-06-22
293
294
شریف
لک زایى
1
دانش آموخته حوزه علمیه قم و پژوهشگر پژوهشکده اندیشه سیاسى اسلام
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
انتفاضه فلسطین مولود اصول گرایى اسلامى معاصر
امپراتورى عثمانى آخرین خلافت اسلامى محسوب مى شد که بر مناطق ترکیه امروزى، بخش وسیعى از بالکان در اروپا، بخش عربى خاورمیانه و شمال آفریقا از جمله سرزمین فلسطین استیلا داشت. خلافت عثمانى ها در دنیاى اسلام (اهل سنت) حدود پنج قرن به طول انجامید (از سال 1299 - 1918 م). ظهور عثمانى ها سبب انتقال خلافت از اعراب به ترکان عثمانى شد. وجود رقابتهاى استعمارى بین دولتهاى روس، انگلیس و فرانسه و نقش استراتژیک عثمانى سبب شد تا سرزمین هاى این امپراتورى مورد طمع قدرتهاى اروپایى قرار گیرد. ورود اندیشه هاى ناسیونالیستى به امپراتورى عثمانى و تحریک اعراب به دست قدرتهاى اروپایى و از سویى پوسیدگى درونى عثمانى و ظهور ترکان جوان، بستر مناسبى براى فرو پاشى خلافت اسلامى فراهم ساخت و با تلنگر جنگ اول جهانى، «بیمار اروپا» از پا در آمد.
https://psq.bou.ac.ir/article_9218_8d1e2a689567fae9de578e60f74d377f.pdf
2001-06-22
295
306
حسین
کرهرودى
1
کارشناس ارشد علوم سیاسى
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
ملخّص المقالات
https://psq.bou.ac.ir/article_9219_88c8ac9e256822566a1eca1009811e65.pdf
2001-06-22
307
3012
حسن
حکیم
1
حسن حکیم
AUTHOR