دانشگاه باقرالعلوم(ع) قم
علوم سیاسی
1735-0557
2645-5773
21
شماره 83 - پاییز 97
2019
02
20
همهپرسی تقنینی؛ تجلی مردمسالاری در عرصهی قانونگذاری
7
38
FA
احمد
خسروی
عضو هیات علمی گروه حقوق دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بیرجند
a.khosravi@birjand.ac.ir
زهرا
عامری
عضو هیات علمی حقوق دانشگاه بجنورد
z.ameri@ub.ac.ir
محمدباقر
مقدسی
عضو هیات علمی گروه حقوق دانشگاه بجنورد
mbmoghadasi@ub.ac.ir
10.22081/psq.2019.66729
همهپرسی یا رفراندوم تقنینی یکی از امکانات پیشبینیشده در قانون اساسی کشورمان است که جزئیات بهرهمندی از آن کاملاً روشن نیست. هدف این پژوهش مطالعهی تاثیرات کاربردی این فرایند، کیفیت استفاده از آن و روشهای تضمین این مقوله با روش توصیفی- تحلیلی است. نتایج حاکی از آن هستند که همهپرسی نه بهعنوان جایگزین دموکراسی نمایندگی، بلکه مکمّل آن است و بهدلیل امکان سوءاستفاده از ظرفیت مشارکت مستقیم مردم در قانونگذاری، ضرورت دارد که معیارهای این ابزار بهطور شفاف مورد توجه قرار گیرند. تشریفات برگزاری همهپرسی باید به روشنی مشخص شود؛ نوع همهپرسی، محتوای سوال یا موضوع همهپرسی، زمان برگزاری، حد نصاب تصویب و نتایج آن بهوضوح اعلان گردد. تقاضای همهپرسی قانوناً در اختیار یک مقام یا نهاد قرار نگیرد، بلکه با مشارکت دو یا چند قوه باشد. همهپرسی نمیتواند ناقض آرمانها و اهداف نظام باشد. نظارت بر همهپرسی باید توسط نهاد بیطرف و مستقل از قوای مقننه و مجریه باشد.<br /> <strong style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span style="mso-ansi-font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt; font-family: 'B Lotus'; mso-bidi-language: AR-SA;" lang="AR-SA">همهپرسی یا رفراندوم تقنینی یکی از امکانات پیشبینیشده در قانون اساسی کشورمان است که جزئیات بهرهمندی از آن کاملاً روشن نیست. هدف این پژوهش مطالعهی تاثیرات کاربردی این فرایند، کیفیت استفاده از آن و روشهای تضمین این مقوله با روش توصیفی- تحلیلی است. نتایج حاکی از آن هستند که همهپرسی نه بهعنوان جایگزین دموکراسی نمایندگی، بلکه مکمّل آن است و بهدلیل </span></strong><strong style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span style="mso-ansi-font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt; font-family: 'B Lotus';" lang="FA">امکان سوءاستفاده از ظرفیت مشارکت مستقیم مردم در قانونگذاری، ضرورت دارد که معیارهای این ابزار بهطور شفاف مورد توجه قرار گیرند. </span></strong><strong style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span style="mso-ansi-font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt; font-family: 'B Lotus'; mso-bidi-language: AR-SA;" lang="AR-SA">تشریفات برگزاری همهپرسی باید به روشنی مشخص شود؛ نوع همهپرسی، محتوای سوال یا موضوع همهپرسی، زمان برگزاری، حد نصاب تصویب و نتایج آن بهوضوح اعلان گردد. تقاضای همهپرسی قانوناً در اختیار یک مقام یا نهاد قرار نگیرد، بلکه با مشارکت دو یا چند قوه باشد. همهپرسی نمیتواند ناقض آرمانها و اهداف نظام باشد. نظارت بر همه</span></strong><strong style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span style="mso-ansi-font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt; font-family: 'B Lotus';" lang="FA"></span></strong><strong style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span style="mso-ansi-font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt; font-family: 'B Lotus'; mso-bidi-language: AR-SA;" lang="AR-SA">پرسی باید توسط نهاد بیطرف و مستقل از قوای مقننه و مجریه باشد.</span></strong><br />
همهپرسی تقنینی,قانون اساسی,دموکراسی,ایران,انتخابات
https://psq.bou.ac.ir/article_66729.html
https://psq.bou.ac.ir/article_66729_1c6c11ba58f3f320b12d7e146a987e98.pdf
دانشگاه باقرالعلوم(ع) قم
علوم سیاسی
1735-0557
2645-5773
21
شماره 83 - پاییز 97
2019
02
20
اندیشهی سیاسی ابنطفیل
39
60
FA
میثم
عباسی فیروزجاه
دانشگاه تهران
meysam.abbasi@ut.ac.ir
محمد مهدی
اسماعیلی
دانشگاه تهران
m.m.esmaeli@ut.ac.ir
10.22081/psq.2019.66730
هدف پژوهش، بررسی اندیشهی سیاسی ابنطفیل در منشور فلسفی رسالهی «حی بن یقظان» است. روش این پژوهش، توصیفی– تحلیلی است و با استفاده از روشِ «هرمنوتیک قصد» کوئنتین اسکینر، مراتب سیاست را از دیدگاه ابنطفیل مورد بررسی قرار داده است. "بررسی نقش فیلسوف در تدبیر زندگی سیاسی"، "مقایسهی مقام فقیه و فیلسوف" و نیز "ارتباطسنجی میان فقه و فلسفه" مهمترین مسائل مورد بحث بودهاند. نتایج حاکی از آن است که هدف ابنطفیل در رسالهی حی بن یقظان حل رابطهی دین و فلسفه بوده و عمدهی توجه خود را بر بحث فقه، فلسفه و عرفان قرار داده است. اولین بعد سیاسی رسالهی ابن-طفیل به "نظام دانایی تمدن اسلامی" بازمیگردد. علم فقه در تمدن اسلامی جایگاهی ممتاز داشته و اخراج فلسفه و فیلسوف از متن اجتماع، از پیامدهای سیاسی مهم حضور همه-جانبهی فقه در زندگی انسان مسلمان بوده است. از دیدگاه حی بن یقظان، باهمبودگی فقه و فلسفه امکانپذیر نیست. ابنطفیل، در راستای مبانی فکری دولت موحدون، با تدوین رسالهی حی بن یقضان، به فیلسوفان هشدار میدهد که دست از تعرض به عقاید مردم بردارند و شریعت را محترم بدارند.
فقه سیاسی,فلسفه سیاسی,رسالهی حی بن یقظان,هرمنوتیک قصد,ابنطفیل,عصر موحدون
https://psq.bou.ac.ir/article_66730.html
https://psq.bou.ac.ir/article_66730_9c755030d92d388a81c8601c8a4c400e.pdf
دانشگاه باقرالعلوم(ع) قم
علوم سیاسی
1735-0557
2645-5773
21
شماره 83 - پاییز 97
2019
02
20
آسیبشناسی عرصههای تزاحم در مسائل فقه سیاسی
61
82
FA
بشری
عبدخدایی
0000-0001-9771-666X
دانشجوی گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد
bshabd70@gmail.com
محمدتقی
فخلعی
استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد
fakhlaei@um.ac.ir
محمدتقی
قبولی
دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد
ghabooli@um.ac.ir
10.22081/psq.2019.66731
هدف اصلی پژوهش حاضر، تبیین رویکردها در شناسایی و علاج تزاحم مسائل فقه سیاسی است. در این پژوهش با شیوهی توصیفی- تحلیلی مصادیقی از مسائل فقه سیاسی، مانند: بیع سلاح به دشمنان دین، حفظ کتب ضاله و ولایتپذیری سلطان جائر مورد بررسی قرار گرفتهاند. نتایج حاکی از آن است که میتوان ضوابطی را در رویکرد عملی فقها پیدا کرد که از جملهی آنها بهرهگیری از حکم عقل و مقاصد شریعت برای وصول به معیار اهم در عرصههای تزاحم و توجه به ویژگیهای حکم در شناخت تزاحم است. شناسایی عرصههای تزاحم در گرو: "تحلیل مصلحتمحور مسائل سیاسی"، "تحلیل ادلهی مسائل فقه سیاسی در پرتوی مقاصد شریعت"، "تفکیک عناوین ثانوی از احکام اولی" و "لزوم عمومیت ادلهی حکم در وقوع تزاحم" است. مصادیق تحلیل مقاصدمحورانهی نصوص در جهت شناسایی معیار اهم از مهم، و بهرهگیری از حکم عقل در جهت تحقق به معیار اهم نیز بهعنوان رویکرد عملی فقها در برخورد با ضوابط علاج تزاحم در این پژوهش مورد توجه واقع شده است.
فقه سیاسی,فقه حکومتی,تزاحم,مصلحت
https://psq.bou.ac.ir/article_66731.html
https://psq.bou.ac.ir/article_66731_2085184d6ae5d2db088b545a7af6b851.pdf
دانشگاه باقرالعلوم(ع) قم
علوم سیاسی
1735-0557
2645-5773
21
شماره 83 - پاییز 97
2019
02
20
نصیحت در فقه سیاسی شیعه
83
106
FA
علی
شیرخانی
هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی قم
rooz1357@gmail.com
10.22081/psq.2019.66732
هدف اصلی این پژوهش تبیین رابطهی نصیحت و زندگی مطلوب فردی، اجتماعی و سیاسی از منظر فقه سیاسی شیعه است. در اینراستا تاثیرات اساسی خیرخواهی و لزوم "نصیحت استنصاحی" در کلیهی شؤونات زندگی، بهویژه زندگی سیاسی–اجتماعی را بهشیوهی توصیفی–تحلیلی بررسی کرده و به این نتیجه دست یافتهایم که با وجود اختلافات فقها، در مجموع نصیحت و خیرخواهی برای حاکمیت بهلحاظ "آزادی اندیشه و بیان"، "حق مشارکت سیاسی"، "خطاپذیری حاکمان" و "جلوگیری از خودمحوی آنان" امر مطلوب و حسن محسوب میشود. لذا نصیحت در حاکمیت اسلامی یک امر پسندیده و شایان اهمیت و ضرورت بوده و یکی از نیازهای اساسی نظام اسلامی در دستیابی به حیات مسئولانه در جامعهی اسلامی است.
نصیحت,فقه سیاسی,نصیحت استنصاحی
https://psq.bou.ac.ir/article_66732.html
https://psq.bou.ac.ir/article_66732_073f28d4b52dc2d7ae4995336d2d9d1f.pdf
دانشگاه باقرالعلوم(ع) قم
علوم سیاسی
1735-0557
2645-5773
21
شماره 83 - پاییز 97
2019
02
20
گفتمانهای خدا – خلیفگی و خدا- پادشاهی در نصیحة الملوک امام محمد غزالی
107
132
FA
مهناز
عباسی
گروه معارف اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه الزهرا
abbasi_m89@yahoo.com
10.22081/psq.2019.66733
هدف پژوهش حاضر، بررسی ویژگیها و نظام ارزشی گفتمان حکومتی پادشاهی و خلیفگی در کتاب نصیحۀ الملوک امام محمد غزالی است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که در گفتمان حکومتی پادشاهی، پادشاه فرّه را از ایزدان گرفته و موظف به اجرای عدالت و استیفای حقوق انسانی است؛ رعیت نیز تابع بیچون و چرای پادشاهاند. در گفتمان حکومتی خلیفگی نیز، خلیفه، سایهی خدا روی زمین است و ماموریت اجرای احکام و حدود الهی و احسان به مردم را به عهده دارد؛ مردم نیز باید تابع محض خلفا و امرا باشند. در گفتمان پیشنهادی غزالی رابطهی دو گفتمان، تعاملی است نه تقابلی؛ بدینمعنا که ارزشها و مفاهیم از اسلام و سیستم، و آداب و شیوهی حکومت از گفتمان پادشاهی وام گرفته شده است. تئوریسینهایی مانند غزالی قدرت را از آسمانها گرفته و به شاه یا خلیفه اعطا کردهاند؛ از سویدیگر، با ایجاد باورِ برگزیدهبودن این افراد، مردم را تابع محض خلیفه ساخته و از آنها فرمانبرهایی مطلق درست میکنند. در سراسر متن کتاب نصیحۀ الملوک نوع افعال برای پادشاهان پیشااسلامی، ماضی و مضارع اخباری با قطعیت زیاد است؛ اما فعلهای مربوط به خلفا بیشتر التزامی است و اغلب از انشایی با دلالت امر غایب بهره میبرد. <br /> <strong style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span style="mso-ansi-font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt; font-family: 'B Lotus';" lang="FA">هدف پژوهش حاضر، بررسی ویژگیها و نظام ارزشی گفتمان حکومتی پادشاهی و خلیفگی در کتاب </span></strong><strong style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span style="mso-ansi-font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt; font-family: '2 Badr';" lang="FA">نصیحۀ الملوک</span></strong><strong style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span style="mso-ansi-font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt; font-family: 'B Lotus';" lang="FA"> امام محمد غزالی است. روش پژوهش توصیفی </span></strong><strong style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span style="mso-ansi-font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA">–</span></strong><strong style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span style="mso-ansi-font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt; font-family: 'B Lotus';" lang="FA"> تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که در گفتمان حکومتی پادشاهی، پادشاه فرّه را از ایزدان گرفته و موظف به اجرای عدالت و استیفای حقوق انسانی است؛ رعیت نیز تابع بیچون و چرای پادشاهاند. در گفتمان حکومتی خلیفگی نیز، خلیفه، سایهی خدا روی زمین است و ماموریت اجرای احکام و حدود الهی و احسان به مردم را به عهده دارد؛ مردم نیز باید تابع محض خلفا و امرا باشند. در گفتمان پیشنهادی غزالی رابطهی دو گفتمان، تعاملی است نه تقابلی؛ بدینمعنا که ارزشها و مفاهیم از اسلام و سیستم، و آداب و شیوهی حکومت از گفتمان پادشاهی وام گرفته شده است. تئوریسینهایی مانند غزالی قدرت را از آسمانها گرفته و به شاه یا خلیفه اعطا کردهاند؛ از سویدیگر، با ایجاد باورِ برگزیدهبودن این افراد، مردم را تابع محض خلیفه ساخته و از آنها فرمانبرهایی مطلق درست میکنند. در سراسر متن کتاب </span></strong><strong style="mso-ansi-font-weight: normal;"><em><span style="mso-ansi-font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt; font-family: '2 Badr';" lang="FA">نصیحۀ الملوک</span></em></strong><strong style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span style="mso-ansi-font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-size: 12.0pt; font-family: 'B Lotus';" lang="FA"> نوع افعال برای پادشاهان پیشااسلامی، ماضی و مضارع اخباری با قطعیت زیاد است؛ اما فعلهای مربوط به خلفا بیشتر التزامی است و اغلب از انشایی با دلالت امر غایب بهره میبرد.</span></strong><br />
خلیفگی,پادشاهی,نصیحۀالملوک,غزالی
https://psq.bou.ac.ir/article_66733.html
https://psq.bou.ac.ir/article_66733_7d85ed6081f164a0b6b59ba6076a7f10.pdf
دانشگاه باقرالعلوم(ع) قم
علوم سیاسی
1735-0557
2645-5773
21
شماره 83 - پاییز 97
2019
02
20
محرومیتهای سیاسی- اجتماعی؛ بستر جامعهشناختی افراطگرایی معاصر
133
156
FA
مختار
شیخ حسینی
استادیار پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
mf.mokhtar@yahoo.com
10.22081/psq.2019.66734
پژوهش حاضر به تحلیل محرومیتهای سیاسی و اجتماعی کلانی میپردازد که بهلحاظ عینی، بستر رشد اندیشهی خشونتگرا در جهان عرب معاصر را فراهم آورده و موجب جذب بخشی از جامعه بهسمت افراطگرایی شده است. بدینمنظور برمبنای ظرفیت نظریههای محرومیت نسبی، بدین نتیجه دست یافتهایم که محرومیت از ارزشهای معطوف به قدرت (وضعیت مشارکت سیاسی)، ارزشهای بینالاشخاصی (وضعیت جامعهی مدنی) و ارزشهای مادی (وضعیت فقر، آموزش و حاشیهنشینی) منجر به ایجاد شکاف بین انتظارات ارزشی و تواناییهای ارزشی بخشی از جامعه میشود و محیط مناسبی را برای جریانهای افراطگرا میآفریند. وضعیت اجتماعی جهان عرب بهلحاظ ارزشهای مادی نشانگر فاصلهی معنادار میان وضع موجود و انتظارات ارزشی شهروندان است. تحلیل جریانهای خشونتگرای معاصر در جهان عرب - مانند داعش و القاعده - صرفاً زمانی صائب است که علاوهبر تحلیل مؤلفههای فکری، به بسترهای اجتماعی-سیاسی این جریان-ها نیز توجه شود.
افراطگرایی,محرومیت,خشونتگرایی,سلفیهی جهادی,جهان عرب,فقر
https://psq.bou.ac.ir/article_66734.html
https://psq.bou.ac.ir/article_66734_645cd14513838f984369f2d852f62b7c.pdf
دانشگاه باقرالعلوم(ع) قم
علوم سیاسی
1735-0557
2645-5773
21
شماره 83 - پاییز 97
2019
02
20
رویکرد گروههای جهادی نسبت به نص: مراجعه مستقیم به نص بهمثابه روشی جهت درهم آمیختگی متن و عمل
157
176
FA
طیبه
محمدی کیا
0000-0002-5847-479X
دانشگاه علامه طباطبائی
t.mohammadikia@gmail.com
10.22081/psq.2019.66735
هدف پژوهش حاضر بررسی نحوهی رویکرد جهادگرایان متاخر به متن نص است. فرض این پژوهش مبتنی است بر اینکه منطق فهم و نحوه و روش مراجعهی جهادگرایان متاخر به متن نص میتواند در فهم و شناخت منطق عمل و کنش ایشان موثر واقع گردد. تشریح سازوکار فهم منتهی به عمل عاجل نزد گروههای تکفیری-جهادی، وجه تمایز پژوهش پیشرو است. تحلیل تلقی جهادگرایان تکفیری از متن و توقع ایشان از آن را با بهرهگیری از روش توصیفی–تحلیلی پیش بردهایم؛ نتایج حاصله نشان میدهند که گفتمان سلفیسم هدف غایی خود را عملینمودن نص تعریف میکند. این گفتمان که نص را بیپیرایهترین بخش دین میداند، میکوشد آن را از طریق سازوکارهای منطبق با خوانش خود از نص و سلف عملیاتی نماید. نص از دیدگاه آنها بهمثابه منبع ایدئولوژیک و توجیهگر کنش جهادی در راستای محققساختن رسالت خودخوانده، مورد مراجعهی بیواسطه قرار میگیرد. این گفتمان، نص را در عینحال که بهعنوان بنمایهی ایدئولوژی و منبع مشروعیت و مرجع توجیه و تجویز میشناسد؛ به متن بهمثابه دغدغه و هدف کنش جهادی نیز مینگرد. عدم پایبندی سلفیسم نوین به تفسیرهای تاریخی از متن نص منجر به شکلگیری فهمی منجمد و قالببندیشده برمبنای ذاتمندی کنش جهادی گردیده است.
نص,جهادگرایان,افراطیگری,سلفیسم,تکفیر
https://psq.bou.ac.ir/article_66735.html
https://psq.bou.ac.ir/article_66735_3cd7b969bde6ccd35b9e78bf816bfe45.pdf