تاپیش از فروپاشى اتحاد شوروى، تنها دو کشور ایران و شوروى در حاشیه دریاى خزر حضور داشتند. بر اساس فصل 11 قرار داد 1921، هر دو کشور به طور مساوى حق کشتى رانى آزاد با پرچم خود در این دریا را دارا بودند. قرار داد 1940، میان ایران و شوروى نیز دریاى خزر را دریاى مشترک بین دو کشور مىشناخت. در عین حال، عملاً به جز قسمت کمى از دریا که شاخص آن، خطى بود که از خلیج حسن قلى از جنوب شرق دریا به دهانه رود آستارا در غرب کشیده مىشد و در اختیار ایران بود، روسها بقیه دریا را تحت حاکمیت خود قرار داده بودند.
در زمان جنگ سرد بین آمریکا و شوروى، دریاى خزر بیان گر مشکل امنیتى خاصى بین دو بلوک نبود. البته به دلیل وابستگى محمد رضا شاه به غرب، آمریکا با کار گذاردن دستگاههاى استراق سمع در مرزهاى ایران و شوروى، تحرکات روسها در عمق خاک آن کشور را زیر نظر داشت.
)