راهبرد مقاومت به مثابه‌ی چرخش ژئوپلیتیکی ایران در عصر بحران‌های منطقه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22081/psq.2023.74347

چکیده

تحولات تکنولوژیک و دگرگونی‌های ژئوپلیتیکی را می‌توان در زمره عوامل اصلی شکل‌گیری تغییرات راهبردی در حوزه‌های منطقه‌ای دانست. ضرورت‌های شناخت موضوعات امنیتی در محیط راهبردی، بیانگر این واقعیت است که هرگاه نشانه‌هایی از بحران منطقه‌ای به وجود آید، به گونه­ای اجتناب‎ناپذیر، زمینه­ی شکل‌گیری تهدیدات امنیتی فراهم خواهد شد. تمامی تحولات یک دهه­ی گذشته، بیانگر این واقعیت است که نظام جهانی با نشانه‌هایی از تغییرات ژئوپلیتیکی روبه­رو شده و این امر موازنه­ی منطقه‌ای را دگرگون کرده است. در این راستا، پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که نشانه‌های بحران و آشوب در سیاست جهانی چه بوده؟ تحت تأثیر چه مؤلفه‌هایی شکل گرفته؟ و چگونه می‌توان آن را مدیریت نمود؟ همچنین پژوهش بر این فرضیه استوار است که «برای مقابله با تهدیدات منطقه‌ای و ژئوپلیتیکی در عصر بحران‌ و سیاست آشوب‌زده، می‌بایست از سازوکارهای چرخش ژئوپلیتیکی برای کنترل محیط منطقه‌ای بهره گرفت». آزمون فرضیه بر مبنای نظریه­ی «دهه­ی پرمخاطره و سیاست آشوب‌زده»ی ریچارد هاس انجام شده است. ریچارد هاس معتقد است که بسیاری از بحران‌های منطقه‌ای در حال ظهور، ناشی از معمای افول نظم جهانی است. برای مقابله با تهدیدات راهبردی عصر جدید، کشورهایی همانند ایران، در محیط منطقه‌ای، نیازمند بهره‌گیری از سازوکارهای مربوط به چرخش ژئوپلیتیکی هستند. پیش‎بینی می‎شود که تحرکات چندجانبه­ی بازیگران آسیایی نظیر ایران، چین، روسیه، ترکیه و... به فضای امنیتی محدود نخواهد ماند و در راستای ثبات‎سازی به سمت افزایش مراودات دیپلماتیک، اقتصادی، تبادل منابع انسانی و... حرکت خواهد کرد. در این فضای عملیاتی جدید، بازیگران می‎بایست محیط داخلی خود را برای همراه‎سازی با فرایندهای جدید آماده کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Resistance Strategy as Iran’s Geopolitical Turn in the Age of Regional Crises

نویسنده [English]

  • abbas mosalla nejhad
Professor, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The formation of strategic changes in regional domains can be attributed mainly to technological advancements and geopolitical transformations. The need for knowledge of security issues in a strategic context indicates that any sign of a regional crisis could lead to the rise of security threats. Recent developments over the past decade have demonstrated that the world order has encountered significant geopolitical changes that have altered the regional balance. In this line, the main question of the present article is: What are the signs of crisis and chaos in world politics? What components have affected it? And how could it be handled? Moreover, the present research poses the hypothesis that encountering regional and geopolitical threats in the age of crisis and chaotic politics requires mechanisms of geopolitical turns to control the regional context. The hypothesis is tested in terms of Richard Haass’s theory of dangerous decades and chaotic politics. Haass believes that many emerging regional crises arise from the puzzle of declining world order. To encounter the strategic threats of the new age, countries like Iran need to deploy the mechanisms of geopolitical turn in their regional contexts. It is predicted that the multilateral maneuvers of Asian actors like Iran, China, Russia, and Turkey will not remain limited to the security context. For further establishment, it will tend towards increased diplomatic and economic interactions as well as exchanges of human forces. In this new operational context, the actors need to prepare their domestic environment for the new processes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Regional crisis
  • chaotic politics
  • resistance
  • anti-hegemony alliance
  • geopolitical turn
  • Iran
  • foreign policy

عنوان مقاله [العربیة]

إستراتیجیة المقاومة کتحول جیوسیاسی فی إیران إبان عصر الأزمات الإقلیمیة

چکیده [العربیة]

یمکن اعتبار التطورات التکنولوجیة والتحولات الجیوسیاسیة من بین العوامل الرئیسیة فی تشکیل التغیّرات الاستراتیجیة فی المناطق الإقلیمیة. إن ضرورة معرفة القضایا الأمنیة فی البیئة الإستراتیجیة تشیر إلى حقیقة أنه إذا ما ظهرت بوادر أزمة إقلیمیة فإنها ستمهد حتماً لتشکیل التهدیدات الأمنیة. تشیر جمیع التطورات الناجمة فی العقد الماضی إلى حقیقة أن النظام العالمی قد واجه بوادر تغیّرات جیوسیاسیة ممّا أدّى إلى تغییر التوازن الإقلیمی. وفی هذا الصدد، فإن السؤال الأساسی الذی یطرحه البحث الراهن هو ما هی مؤشرات الأزمة والفوضى فی السیاسة العالمیة؟ وبأیّ مکونات متأثرةً تشکّلت؟ وکیف یمکن إدارتها؟ کما أن البحث یرتکز على الفرضیة القائلة: "أن للتعامل مع التهدیدات الإقلیمیة والجیوسیاسیة فی عصر الأزمات والسیاسات الفوضویة، من الضروری استخدام آلیات التحول الجیوسیاسی للسیطرة على البیئة الإقلیمیة". یعتمد اختبار الفرضیة على نظریة "العقد المحفوف بالمخاطر والسیاسات الفوضویة" لریتشارد هاس. یعتقد ریتشارد هاس أن العدید من الأزمات الإقلیمیة الناشئة سببها لغز تدهور النظام العالمی. من أجل التعامل مع التهدیدات الاستراتیجیة للعصر الحدیث، تحتاج دول مثل إیران، فی البیئة الإقلیمیة، إلى استخدام آلیات تتعلق بالتحول الجیوسیاسی. من المتوقع ألا تقتصر الحرکات المتعدّدة الأطراف للفاعلین الآسیویین مثل إیران والصین وروسیا وترکیا وغیرها على المجال الأمنی، بل ستسیر فی سبیل الاستقرار باتجاه زیادة العلاقات الدبلوماسیة والاقتصادیة وتبادل الموارد البشریة وما إلى ذلک. وعلى الجهات الفاعلة إعداد بیئتها الداخلیة لمواکبة العملیات الجدیدة فی بیئة التشغیل الجدیدة هذه

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الأزمة الإقلیمیة
  • السیاسات المضطربة
  • المقاومة
  • التحالف المناهض للهیمنة
  • التحول الجیوسیاسی
  • إیران
  • السیاسة الخارجیة
اسکیلز، ر. )9719(. جنگ آینده. ع. حیدری )مترجم(، تهران: دافوس سپاه پاسداران انقالب اسالمی.
زارگاسکی، آ. )9711(. فرصتها و چالشهاای روابان نااتو و روسایه. س. سالطان زاده )متارجم(. نگااه،
شماره .97
فوکو، م. )9731(. ایران: روح جهان بیروح. ن. سرخوش و ا. جهاندیده )مترجم(. تهران: نشر نی.
کاستلز، م. )9711(. عصار االالعاا : اصتصااد، جامواه و فرهناگ )صادر هو یا ت(. )ج9(. ح. چاووشا یان
)مترجم(. تهران: انتشارا الرح نو.
کوهن، س. )9713(. ژئوپلیتیک نظام جهانی. ع. کاردان )مترجم(. تهران: انتشارا ابرار مواصر.
مرشایمر، ج. )9711(. تراژدی سیاست صدر های بزرگ. غ.ع. چگینیزاده )مترجم(. تهران: انتشارا دفتر
مطالوا سیاسی و بینالمللی.
مشیرزاده، ح. )9719(. تحول در نظریههای روابن بینالملل، تهران: انتشارا سمت.
مصلینژاد، ع. )9719(. سیاستگذاری اصتصادی؛ مدل، روش و فرآیند. )چاپ دوم(. تهران: رخداد نو.
هیل، ک. )9711(. ماهیت متحول سیاست خارجی، ع. الیب و و. بزرگای )متارجم(، تهاران: پژوهشاکده
مطالوا راهبردی.
Alberight, M. (2009). Assured Security: Dynamic Engagement:
Analysis & Recommendations of the Group of Experts on a New
Strategic Concept for NATO. Brussels: NATO Department.
Blank, S. (2017). The consequences of US disengagement from
the Middle East. The Hill, Available at:
https://thehill.com/opinion/international/356902-the-consequencesof-us-disengagement-from-the-middle-east/
Brands, H. (2019). Why America Can’t Quit the Middle East.
Hoover Institution, Issue 1921.
Brzezinski, Zbigniew (2009), "An Agenda for NATO: Foreign Affairs",
September/October.
Calabrese, J. (2019), ‘China‎and Syria: In War and Reconstruction’,
Middle East Institute, 9 July.
Clawson, P. (ed.) (2016). Syrian Kurds as a US Ally: Cooperation and
Complications, Policy Focus. Washington, DC: The Washington
Institute for Near East Policy.
Faily, L. (2018). Reflecting on the Iran-Iraq War, Thirty Years Later.
Atlantic Council Iran Source blog, Available at:
https://www.atlanticcouncil.org/blogs/iransource/reflecting-on-theiran-iraq-war-thirty-years-later/
Fitzpatrick,‎ Mark,‎ (2021),‎ ‘Israel’s‎ Ballistic-Missile Programme: an
overview’, IISS, 25 August.
Fulton, J. (2019). China’s Changing Role in the Middle East.
Washington DC: Atlantic Council.
راهبرد مقاومت به مثابه02
ای های منطقه در عصر بحران یران چرخش ژئوپلیتیکی ا ی
Green, W. & Taylore, R. (2021). China–Iran Relations: A Limited but
Enduring Strategic Partnership. U.S.–China Economic and Security
Review Commission, Available at:
https://www.uscc.gov/research/china-iran-relations-limited-enduringstrategic-partnership
IISS. (2021a). Cruise Missiles in the Middle East. Available at:
https://www.iiss.org/blogs/research-paper/2021/09/cruise-missilesin-the-middle-east
IISS. (2021b). Strategic Survey. London: Routledge for the IISS.
Jones, P. (2020). It Is Time to Establish a Middle East Security
System. The Cairo Review of Global Affairs, Available at:
https://www.thecairoreview.com/essays/it-is-time-to-establish-amiddle-east-regional-security-system/
Juneau, T. (2016). Iran’s Policy towards the Houthis in Yemen: A
limited Return on a Modest Investment. International Affairs,
92(3),647–663.
Kaye, D.D., Robinson, L., Martini, J., Vest, N. & Rhoades, A.L.
(2021). Reimagining U.S. Strategy in the Middle East: Sustainable
Partnerships, Strategic Investments. Santa Monica, CA: RAND
Corporation.
Kheel, Rebecca, (2021), ‘140‎lawmakers call for Biden administration
to take “comprehensive” approach to Iran’, The Hill, 3 September.
Khlebnikov, A. (2019). Russia Looks to the Middle East to Boost
Arms Exports. Middle East Institute, Available at:
https://www.mei.edu/publications/russia-looks-middle-east-boostarms-exports
Lewis, J. (2021). Saudi Arabia producing ballistic missiles. Arms
Control Wonk, Available at:
https://www.armscontrolwonk.com/archive/1214345/saudi-arabiaproducing-ballistic-missiles/
Lons, C., Fulton, J., Sun, D. & AlTamimi, N. (2019). China’s Great Game in the Middle East.
European Council on Foreign Relations, Available at:
https://ecfr.eu/publication/china_great_game_middle_east/
Malyasov, D. (2016). Saudi Arabia to buy new Ukrainian-made
«Grom-2» tactical missile systems. Defense Blog, Available at:
https://defence-blog.com/saudi-arabia-to-buy-new-ukrainian-madegrom-2-tactical-missile-systems/
Mandel, E.R. (2020). Will Biden Choose a Values-based or
Transactional Foreign Policy? The Hill, Available at:
https://thehill.com/opinion/international/527029-will-biden-choose-
1041 زمستان / صدم / شماره پنجم و یست سال ب02
a-values-based-or-transactional-foreign-policy/
Marcos,‎ P.‎ (2021).‎ NATO’s‎ Pivot‎ to‎ China:‎ A‎ Challenging‎ Path.‎
Center for Strategic and International Studies, Available at:
https://www.csis.org/analysis/natos-pivot-china-challenging-path
Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation (2019),
‘Russia’s‎security‎concept‎for‎the‎Gulf‎area’,23‎July.
Moore, R. (2021). Human Intelligence in the Digital Age. Speech
delivered at the IISS, Available at:
https://www.iiss.org/events/2021/11/human-intelligence-digital-age
NATO. (2021). Brussels Summit Communiqué. Issued by the
Heads of State and Government Participating in the Meeting of the
North Atlantic Council in Brussels. Available at:
https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_185000.htm
Nissenbaum, D. & Said, S. (2020). White House Aide Kushner to
Hold Talks in Saudi Arabia, Qatar. The Wall Street Journal,
Available at: https://www.wsj.com/articles/white-house-aidekushner-to-hold-talks-in-saudi-arabia-qatar-11606680001
Nouwens, M. & Legarda, H. (2020).‎ China’s‎ Rise‎ as‎ a‎ Global‎
Security Actor: Implications for NATO. IISS blog, Available at:
https://www.iiss.org/blogs/research-paper/2020/12/chinas-rise-as-aglobal-security-actor
Pandey, A. (2020). Russia: From OPEC + Offender to Enforcer.
Deutsche Welle, Available at: https://www.dw.com/en/russia-fromopec-offender-to-enforcer/a-53746041
Quilliam, N. (2020). Russia and Saudi Arabia Power Risks OPEC+
Break-Up. Chatham House Expert Comment, Available at:
https://www.chathamhouse.org/2020/11/russia-and-saudi-arabiapower-risks-opec-break
Qulliam, N. & Vakil, S. (2020). A Pyramid of Multilateral
Confidence Building Measures in the Middle East. IAI Paper,
Rome: Institution Affairs International.
Raine,‎Sarah,‎(2021),‎‘NATO,‎China‎and‎International‎Security’,‎in‎
Tim Huxley and Lynn Kuok (eds), Asia-Pacific Regional Security
Assessment, Routledge for the IISS, pp.52-135.
Rasmussen, S.E. & Eqbali, A. (2021). Iran, China Sign Economic,
Security Agreement, Challenging U.S. Pressure. Wall Street
Journal, Available at: https://www.wsj.com/articles/iran-chinasign-economic-security-agreement-challenging-u-s-pressure11616866936
Rayes, D. (2020). Amid an Unfolding Humanitarian Crisis in Syria,
the European Union Faces the Perils of Devolving Migration
راهبرد مقاومت به مثابه02
ای های منطقه در عصر بحران یران چرخش ژئوپلیتیکی ا ی
Management to Turkey. Migration Policy Institute, Available at:
https://www.migrationpolicy.org/article/amid-humanitarian-crisissyria-eu-faces-perils-devolving-migration-third-countries
Schain, M. (2018), Shifting Tides: Radical-right Populism and
Immigration Policy in Europe and the United States, Washington
DC and Brussels: Migration Policy Institute.
Spaulding, H. & et al. (2015). Russian Deployment to Syria:
Putin’s‎Middle‎East‎Game‎Change.‎ Institute‎ for‎the‎Study‎of‎War,‎
Available at:
https://www.understandingwar.org/russian-deployment-syriaputins-middle-east-game-changer
Tisdall, S. (2020). Why Instinct and Ideology Tell Trump to Get
out of the Middle East. Cuardian, Available at:
https://www.theguardian.com/us-news/2020/jan/11/why-instinctand-ideology-tell-trump-to-get-out-of-the-middle-east-suleimaniiran
Toosi,‎ N.‎ (2019),‎ ‘Is‎ Trump’s‎ ‘Maximum‎ Pressure’‎ Campaign‎
Blowing‎up‎in‎Iraq?’,‎Politico,‎31‎December.
UN‎ News.‎ (2019).‎ At‎ UN,‎ Iran‎ Proposes‎ ‘Coalition‎ for‎ Hope’‎ to‎
Pull Gulf Region from Edge of Collapse. Available at:
https://news.un.org/en/story/2019/09/1047472
Weitz, R. (2010). The limits of Partnership: China, NATO and the
Afghan War. China Security, vol. 6, no. 1, 2010, p. 24.
Yonah‎ J.B.‎ (2021).‎Gulf‎War:‎How‎ Israel‎went‎ from‎ 0‎to‎world’s‎
best missile defense. Jerusalem Post, Available at:
https://www.jpost.com/middle-east/gulf-war-how-israel-went-from0-to-best-missile-defense-to-worlds-best-656267
Young, K. (2020). China Is not‎ the‎ Middle‎ East’s‎ High‎ Roller.‎
American Enterprise Institute, Available at:
https://www.aei.org/op-eds/china-is-not-the-middle-easts-highroller/
Hass, R. (2022). The dangerous decade; a foreign policy for a
world in crisis. Foreign Affairs, Available at:
https://www.foreignaffairs.com/united-states/dangerous-decadeforeign-policy-world-crisis-richard-haass
Haas B. Ernst (2022) Scientists and World Order: The Uses of
Technical Knowledge in International Organizations, University of
California Press.