همه‌پرسی تقنینی؛ تجلی مردم‌سالاری در عرصه‌ی قانون‌گذاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه حقوق دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بیرجند

2 عضو هیات علمی حقوق دانشگاه بجنورد

3 عضو هیات علمی گروه حقوق دانشگاه بجنورد

10.22081/psq.2019.66729

چکیده

همه‌پرسی یا رفراندوم تقنینی یکی از امکانات پیش‌بینی‌شده در قانون اساسی کشورمان است که جزئیات بهره‌مندی از آن کاملاً روشن نیست. هدف این پژوهش مطالعه‌ی تاثیرات کاربردی این فرایند، کیفیت استفاده از آن و روش‌های تضمین این مقوله با روش توصیفی- تحلیلی است. نتایج حاکی از آن هستند که همه‌پرسی نه به‌عنوان جایگزین دموکراسی نمایندگی، بلکه مکمّل آن است و به‌دلیل امکان سوءاستفاده از ظرفیت مشارکت مستقیم مردم در قانون‌گذاری، ضرورت دارد که معیارهای این ابزار به‌طور شفاف مورد توجه قرار گیرند. تشریفات برگزاری همه‌پرسی باید به روشنی مشخص شود؛ نوع همه‌پرسی، محتوای سوال یا موضوع همه‌پرسی، زمان برگزاری، حد نصاب تصویب و نتایج آن به‌وضوح اعلان گردد. تقاضای همه‌پرسی قانوناً در اختیار یک مقام یا نهاد قرار نگیرد، بلکه با مشارکت دو یا چند قوه باشد. همه‌پرسی نمی‌تواند ناقض آرمان‌ها و اهداف نظام باشد. نظارت بر همه‎‌پرسی باید توسط نهاد بی‌طرف و مستقل از قوای مقننه و مجریه باشد.
همه­پرسی یا رفراندوم تقنینی یکی از امکانات پیش‌بینی‌شده در قانون اساسی کشورمان است که جزئیات بهره‌مندی از آن کاملاً روشن نیست. هدف این پژوهش مطالعه‌ی تاثیرات کاربردی این فرایند، کیفیت استفاده از آن و روش­های تضمین این مقوله با روش توصیفی- تحلیلی است. نتایج حاکی از آن هستند که همه­پرسی نه به‌عنوان جایگزین دموکراسی نمایندگی، بلکه مکمّل آن است و به‌دلیل امکان سوءاستفاده از ظرفیت مشارکت مستقیم مردم در قانون‌گذاری، ضرورت دارد که معیارهای این ابزار به‌طور شفاف مورد توجه قرار گیرند. تشریفات برگزاری همه­پرسی باید به روشنی مشخص شود؛ نوع همه‌پرسی، محتوای سوال یا موضوع همه­پرسی، زمان برگزاری، حد نصاب تصویب و نتایج آن به‌وضوح اعلان گردد. تقاضای همه‌پرسی قانوناً در اختیار یک مقام یا نهاد قرار نگیرد، بلکه با مشارکت دو یا چند قوه باشد. همه­پرسی نمی­تواند ناقض آرمان­ها و اهداف نظام باشد. نظارت بر همه‎‌پرسی باید توسط نهاد بی‌طرف و مستقل از قوای مقننه و مجریه باشد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Legislative plebiscite: a manifestation of democracy in the realm of legislation

نویسندگان [English]

  • ahmad khosravi 1
  • zahra Ameri 2
  • mohammed bagher moghaddasi 3
1 assistant professor of law, university of birjand
2 assistant professor of Bojnord University
3 assistant professor of law, Bojnord University
چکیده [English]

A legislative plebiscite or referendum, based on which people act directly as legislative authority, has been envisaged in the Constitution of Iran, but the details of its enforcement have remained equivocal so far due to the lack of application as an exceptional legislative procedure. The purpose of this study was to study the applied effects of this process, the quality of its use, and the methods assuring this category by a descriptive-analytical method. The results indicated that plebiscite is viewed as an adjunct to it rather than an alternative to representative democracy. It is thus necessary to make the criteria of legislative plebiscite transparent and fair because there is a risk of abusing this type of direct public participation tool. The procedure for holding a referendum should be one way or another illustrated in the Constitution or at least in ordinary laws. In the phase of enforcement, some issues such as the type of plebiscite, the content of plebiscite question or subject, time of holding it, and the deadline for its approval and results should be clearly delineated. Applying for a plebiscite should not be legally undertaken by an official or institution but with the participation of two or more authorities. A plebiscite cannot violate the ideals and objectives of that system. Overseeing a plebiscite should be undertaken by an impartial and independent body from a legislative and executive power. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • legislative plebiscite
  • constitution
  • democracy
  • Iran
  • election

عنوان مقاله [العربیة]

الاستفتاء الشعبی التشریعی؛ تجلّی الدیمقراطیة فی صعید التشریع

چکیده [العربیة]

الاستفتاء الشعبی أو الاستفتاء العامّ التشریعی حیث یکون الشعب فیه مرجعاً للتقنین بشکل مباشر أمر مأخوذ فی الحسبان فی الدستور الإیرانی، إلا أنّه نظراً إلى عدم استخدامه باعتباره أُسلوباً استثنائیاً فی التشریع لحدّ الآن فإنّ تفاصیل استخدامه لیست واضحة وشفافة تماماً. یهدف البحث الحاضر إلى دراسة آثار تطبیق هذه العملیة وطریقة الاستخدام وأسالیب الضمان فی هذه المقولة بالأُسلوب الوصفی والتحلیلی. تکشف النتائج عن أنّ الاستفتاء الشعبی لا یُعدّ بدیلاً من الدیمقراطیة البرلمانیة، بل هی مکمّلة لها. وبما أنّ هذا الضرب من المشارکة المباشرة للشعب عرضة للاستغلال فمن الضروری الانتباه لمعاییر الاستفتاء الشعبی التشریعی الشفاف والعادل. ومن اللازم أن تکون إجراءات القیام بالاستفتاء الشعبی محدّدة بوضوح فی الدستور أو على أقلّ تقدیر فی التشریعات العادیة. وفی مرحلة التنفیذ تُحدّد قضایا من قبیل نوعیة الاستفتاء الشعبی، ومضمون السؤال أو موضوع الاستفتاء الشعبی، وموعد الإجراء، والنصاب القانونی للتصدیق ونتائجه. ویلزم أن لا یکون طلب الاستفتاء الشعبی قانوناً بید جهة أو مؤسّسة خاصّة بل یکون بمشارکة سلطتین أو أکثر. ولا یجوز للاستفتاء الشعبی أن یکون خارقاً لمُثُل وغایات النظام. ومن اللازم أن یکون المُشرِف على الاستفتاء الشعبی موسّسة محایدة ومستقلّة عن السلطتین التشریعیة والتنفیذیة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الاستفتاء الشعبی التشریعی
  • الدستور
  • الدیمقراطیة
  • إیران
  • الانتخابات

مراجع

اسماعیلی، محسن (1382). همه‌پرسی و شورای نگهبان. روش‌شناسی علوم انسانی، سال نهم(36)، 38-26.
تقی‌زاده، جواد (1386). شورای قانون اساسی فرانسه و نظارت بر انتخاب ریاست جمهوری و همه‌پرسی. حقوق اساسی، سال چهارم(8)، 74-59.
رستمی، ولی (1387). مشارکت مردم در قانون‌گذاری جمهوری اسلامی ایران. حقوق، دوره38(1)، 204-179.
قاضی شریعت پناهی، ابوالفضل (1383). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی. تهران: میزان.
ـــــــــــــ‌، (1393). بایسته‌های حقوق اساسی. تهران: میزان.
مک فرسون، کرافورد برو (1382). زندگی و زمانه‌ی لیبرال دموکراسی. (مسعود پدرام، مترجم). تهران: نشر نی.
هلد، دیوید (1369). مدل‌های دموکراسی. (عباس مخبر، مترجم). تهران: نشر روشنگران.
Auer, A. & Butzer, M. (Eds.) (2001). Direct democracy: The eastern and central European experience. Aldershot: Ashgate.
Bali, V.A. (2003). "Implementing popular initiatives: What matters for compliance?". The Journal of Politics, Vol. 65 (4), pp.1130–1146.
Barczak, M. (2001). "Representation by consultation? The rise of direct democracy in Latin America". Latin American Politics and Society, Vol. 43(3), pp.37–59.
Benz, M. & Stutzer, A. (2004). "Are voters better informed when they have a larger say in politics? Evidence for the European Union and Switzerland". Public Choice, Vol. 119(1/2), pp.21–59.
Boehmke, F. (2002). "The effect of direct democracy on the size and diversity of state interest group populations". Journal of Politics, Vol. 64, pp.827–844.
Bowler, S. (2002). "Democracy, institutions and attitudes about citizen influence on government. British Journal of Political Science, Vol. 32, pp.371–390.
Budge, I. (2000). "Deliberative democracy versus direct democracy". Plus Political Parties!’, in M. Saward(ed.) Democratic Innovation: Deliberation, Representation and Association. London: Routledge, pp.195-212.
Carmona, C.G.V. (2014). "Philippines Laws on Referendum: Implementation Experience and Challenges". Paper presented in the International Workshop on Right to Referendum: A Comparative Review on Law and Practice, Hanoi, Vietnam.
Donovan, T. & Karp, J.A. (2006), "Popular support for direct democracy". Party Politics, Vol. 12(5), pp.671-688.
Feld, L.P., Matsusaka, J.G. (2004). "Budget referendums and government spending: Evidence from Swiss cantons". Journal of Public Economics, Vol. 87(12), pp.2703–2724.
Ginsburg, T. (2003). Judicial review in new democracies: Constitutional court in Asian cases. Cambridge: Cambridge University Press.
Hajnal, Z.L., Gerber, E.L. & Louch, H. (2002). "Minorities and direct legislation: Evidence from California ballot proposition elections". The Journal of Politics, Vol. 64, pp.154–177.
Kriesi, H. (2005). Direct democratic choice: The Swiss experience. Lanham: Lexington Book. 
Lupia A. & Johnston, R. (2001). "Are voters to blame? Voter competence and elite maneuvers in referendums". In Mendelsohn, M. & Parkin, A. (Eds.), Referendum Democracy: Citizens, Elites, and Deliberation in Referendum Campaigns, Toronto: Palgrave MacMillan, pp.191–210.
Lupia, A. & Matsusaka, J.G. (2004). "Direct democracy: New approaches to old questions". Annual Reviews of Political Science, Vol. 7, pp.463–482.
Mendelsohn, M. & Cutler, F. (2000). "The effect of referenda on democratic citizens: Information, politicization, efficacy and tolerance". British Journal of Political Science, Vol. 30(4), pp.669–698.
Nicholson, S. (2003). "The political environment and ballot proposition awareness", American Journal of Political Science, Vol.47, pp.403–410.
Nurmi, H. (1998). "Voting paradoxes and referenda". Social Choice and Welfare, Vol.15(3), pp.333-350.
Qvortrup, M. (2002). A Comparative Study of Referendums: Government by the People. Manchester: Manchester University Press.
Renata, U. (2005). Constitutional court and history. Bodapest: Central European University Press.
Ribicic, C. & Kaucic, I. (2014). "Constitutional limits of legislative referendum: The case of Slovenia". Lex Localis- Journal of Local Self-Government, Vol. 12(4), pp.899-928.
Serdult, U. (2014). "Referendums in Switzerland". In Qvortrup, M. (Eds.), Referendums around the world: The continued growth of direct democracy, Basingstoke: Palgrave Macmillan, pp.65–121.
Setala, M. (1999). "Referendums in Western Europe: A wave of direct democracy?". Scandinavian Political Studies, Vol. 22(4), pp.327–340.
Setala, M. (1999). Referendum and democratic government: Normative theory and the analysis of institutions. Finland: Macmillan Press.
Setala, M. (2006). "On the problems of responsibility and accountability in referendums". European Journal of Political Research, Vol. 45(4), pp. 699–721.
Tolbert, C.J, McNeal, R.S & Smith, D.A. (2003). "Enhancing civic engagement: The effect of direct democracy on political participation and knowledge". State Politics & Policy Quarterly, Vol. 3(1), pp.23–41.
Uleri, P.V. (1996). Italy: Referendums and initiatives from the origins to the crisis of a democratic regime. In Gallagher, M. & Uleri, P.V. (Eds.), The Referendum Experience in Europe, Basingstoke: Palgrave Macmillan, pp.106–126.
Wagschal, U. (1997). "Direct Democracy and Public Policymaking". Journal of Public Policy, Vol. 17(2), pp.223-245.
Wojciech, S. (2008). Rights before Court: A study of constitutional court in postcommunist states of Central and Eastern Europe. Dordrecht Springer.
Zovatto, D. (2002). "Direct democracy institutions in Latin America". In: Payne, D.J., Zovatto, F. C. & Allamand, A., Democracies in development: Politics and reform in Latin America, Washington DC: International Development Bank and International IDEA, pp.249–265.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار