اندیشه‌ سیاسی در متون ساسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اندیشه سیاسی دانشگاه تهران

2 عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

10.22081/psq.2023.74350

چکیده

دوره­ی­ ساسانی را می­توان نقطه­ی­ عطفی در تاریخ ایران دانست که برای نخستین­بار یک نظام مقتدر سیاسی بر پایه­ی­ وحدت دین و حکومت شکل گرفته و به نوعی، دو عنصر ملیّت و مذهب، سامان سیاسی و نظام دانایی خاصی را تعیّن می­بخشد. هدف پژوهش پیش­رو، شناخت و فهم ویژگی­های سرشت­نمای اندیشه­ی­ سیاسی زردشتی- ساسانی است. تأکید این پژوهش­ بر متون و رساله‌های دارای بن­مایه­ی­ سیاسی و شهریاری است که در دوره­­ی ساسانی تألیف شده یا در قرون اولیه­ی­ اسلامی، تحت تأثیر سنّت زردشتی- ساسانی تدوین شده‌ است. شاخصه­های پایه­­ی اندیشه­ی­ سیاسی در متون این دوره، با به­کارگیری روش توصیفی – تحلیلی و رویکرد متن­محور، ذیل سه محورِ پیوند دیانت و سیاست، سلسله­مراتب اجتماعی و نظام کیهانی و فرّه کیانی و تخمه­­ی شاهی، مورد بررسی قرار گرفته است. متون اصلی مورد مطالعه عبارت­اند از: کارنامه­­ی اردشیر بابکان، عهد اردشیر، نامه­ی­ تنسر و کارنامه­ی­ انوشیروان. نتایج نشان داد که اندیشه­­ی سیاسی زردشتی-ساسانی، برآمده از سامان معرفتی­ای است که انسان و جامعه­­ی انسانی را در پیوند ناگسستنی با کیهان و نظم کیهانی می­داند و از همین روی، نظم سیاسی را موظّف به تحقّق بخشیدن به دیانت و احکام آن، به عنوان تجلّی والای نظم و قوانین کیهانی می­کند. در جامعه­ی­ انسانی، به پیروی از نظام کیهانی، وجود سلسله­مراتب و خویش­کاری ناگزیر است. سمبل این جامعه پادشاه است؛ او چه از جنبه­ی­ نژادگی و نَسَبی و چه از جنبه­ی­ کرداری و منشی، باید نماینده­­ و پاسدار باورها و ارزش­های دیانت مزدَیَسنا باشد.‏

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Political Thought in Sassanid Texts

نویسندگان [English]

  • Mahdi movahedinia 1
  • Mahdi Fadaei Mehrabani 2
1 PhD student of Political Thought, University of Tehran
2 Faculty member, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran
چکیده [English]

The Sassanid era marked a significant turning point in the history of Iran. This period witnessed the establishment of an authoritarian political system that was based on the unity of religion and government, resulting in the formation of a distinct political and intellectual system shaped by a fusion of nationality and religion. The present study aims to examine the key features of Zoroastrian-Sassanid political thought, focusing primarily on essays written during the Sassanid period or early Islamic centuries under the influence of the Zoroastrian-Sassanid tradition, which dealt with political and monarchical themes. The basic characteristics of the political thought in the texts of this era were studied by drawing upon the descriptive-analytical as well as textual method in terms of religiosity and politics, social hierarchy and universal order, and Farre Kiyani (Farvahar) and the monarchial seed. The main texts under study include Kar-Namag i Ardashir i Pabagan, Ardashir’s covenant, Letter of Tansar, and Kar-Namag i Anushirvan. The results of the study show that the Zoroastrian-Sassanid political thought is derived from an intellectual system in which humans and the human society are inextricably connected to the universe and universal order. For this reason, the political system is obligated to apply religion and its rulings as the supreme manifestation of the order and laws of the universe. In conformity to the universal order, it is inevitable for the human society to involve hierarchies and piety. The society is symbolized by the king. The king must represent the beliefs and values of Mazdayasna both in terms of lineage and in terms of act and character

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zarathustra
  • Sassanid era
  • monarchy
  • political thought
  • Avesta
  • Gatha
  • Kar-Namag i Ardashir i Pabagan
  • Ardashir’s covenant
  • Letter of Tansar
  • and Kar-Namag i Anushirvan

عنوان مقاله [العربیة]

الفکر السیاسی فی النصوص الساسانیة

چکیده [العربیة]

یمکن اعتبار العهد الساسانی نقطة تحول فی تاریخ إیران، حیث تم تشکیل نظام سیاسی قوی لأول مرة على أساس وحدة الدین والحکومة، یحدّد فیه عنصرا الوطنیة والدین بطریقة ما نظامًا سیاسیًا معرفیًا خاصًّا. الهدف من هذا البحث هو معرفة وفهم السمات الممیزة للفکر السیاسی الزرادشتی الساسانی. ینصبّ ترکیز هذا البحث على النصوص والأُطروحات ذات الطابع السیاسی والملکی التی کتبت إبان العصر الساسانی أو جمعت فی القرون الإسلامیة المبکّرة تأثّرًا بالتقالید الزرادشتیة الساسانیة. استُعرضت المؤشرات الأساسیة للفکر السیاسی فی نصوص هذه الفترة، باستخدام المنهج الوصفی التحلیلی والمنهج النصّی، ضمن ثلاثة محاور هی الربط بین الدین والسیاسة، والتسلسل الهرمی الاجتماعی والنظام الکونی، وأیضًا فارافاهار (فرّ کیانی) والسلالة الملکیة. النصوص الرئیسیة التی تمت دراستها هی: سیرة أردشیر بن بابک، وعهد أردشیر، وخطاب تَنسَر، وسیرة أنوشیروان. أظهرت النتائج أن الفکر السیاسی الزرادشتی الساسانی نشأ من نظام معرفی یعتبر الإنسان والمجتمع البشری مرتبطین ارتباطًا وثیقًا بالکون والنظام الکونی، وبالتالی یعتبر النظام السیاسی باعتباره المظهر الأسمى للنظام والقوانین الکونیة ملزَمًا بتحقیق الدین ومبادئه. لا مفر فی المجتمع البشری، تبعًا للنظام الکونی، من وجود التسلسلات الهرمیة والوظیفة. الملک هو رمز هذا المجتمع ویجب أن یکون الممثل والوصی على معتقدات وقیم الدیانة الزرادشتیة، سواء من ناحیة العرق والنسب، ومن ناحیة الشخصیة والعمل.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • زرادشت
  • العهد الساسانی
  • الملکیة
  • الفکر السیاسی
  • الأبستاق (الأفیستا)
  • الجاثات (التراتیل)
  • سیرة أردشیر بن بابک
  • عهد أردیشیر
  • رسالة تَنسَر
  • سیرة أنوشیروان