عقل جهانداری در اندیشه‌ی ایرانشهری؛ مقایسه‌ی "نامه‌ی تنسر" و "سیاست‌نامه‌ی خواجه‌نظام‌الملک"

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران

2 علوم سیاسی دانشگاه تهران

10.22081/psq.2019.67723

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی و واکاوی دو متن کهن در اندیشه‌ی سیاسی ایران، یعنی "نامه‌ی تنسر" و "سیرالملوک خواجه ‌نظام ­الملک" به لحاظ پیروی از یک الگوی مشترک در مواجهه با مصایب روزگار خویش و نیز چارچوب‌های مشترک اندیشه سیاسی آنان است. در این راستا، پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی تداوم و بقای اندیشه‌ی سیاسی ایرانشهری، الگوی اندیشه‌ی سیاسی ایرانشهری در تاریخ تمدن ایران و چگونگی ترسیم وجوه اصلی آن را در قالب یک مدل پرداخته است. تحلیل محتوای کیفی این دو اثر با استفاده از "نظریه‌ی بحران توماس اسپریگنز" نشان داد که این دو چهره‌ی تاریخی، در دو برهه‌ی متفاوت از تاریخ ایران­ زمین، در شناسایی چیستی بحران، ریشه­یابی علل و چرایی آن و ارائه‌ی راهکار و چگونگی برون­رفت از آن، به­شیوه­ای مشابه عمل کرده­اند. آن‌ها با بهره‌گیری از میراث عقل جهان‌داری و مؤلفه‌های آن همچون جایگاه برتر فرمانروای آرمانی، بازیابی وحدت در کثرت، حفظ اعتدال و در پیش‌ گرفتن راه میانه، فرزانگی و خرد، دادگری و عدل، پاسداشت سلسله ‌مراتب و انسجام اجتماعی درپی خروج از بحران‌های زمانه‌شان برآمده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rational intellect in Iranshahri’s thought; comparing “Tanassor” to “Siyasatnameh”

نویسندگان [English]

  • Mohammad Taqi Qezelsofla 1
  • Negin Nooryan 2
1 Faculty of Mazandaran University
2 University of Tehran
چکیده [English]

The aim of this study is to investigate and analyze the two ancient texts in the political thought of Iran, namely "Tanassor" and "Siaer Al Molk" in a sense of following a common pattern in the face of the struggles of his age as well as the concurrent frameworks of their political thought. In this regard, the research with descriptive - analytical method has investigated the continuity and survival of Iranshahri political thought, the pattern of Iranshari political thought in the history of Iranian civilization and how the original aspects are drawn into a model. The analysis of the qualitative content of these two works by using of Thomas Springs’s crisis theory showed that these two historical figures, in two different eras of the history of Iran, in recognition of the nature of the crisis, reasons of its causes, and the way out of it, acted similarly. Using the heritage of rational intellect and its elements like the superior status of the ideal ruler, the restoration of unity in multiplicity, preserve of moderation, wisdom and reason , justice, and the recognition of hierarchies and social cohesion, they have followed to exiting of the crisis of time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : “Tanassor”
  • “Siyasatnameh of Khaje”
  • Springs’s crisis theory
  • rational intellect
  • Iranshahri’s thought

عنوان مقاله [العربیة]

إدارة الحکم فی فکرة الإیرانشهریة دراسة مقارنة لرسالة تَنْسَر وسِیَر الملوک للخواجة نظام الملک

چکیده [العربیة]

یهدف البحث الراهن إلى دراسة وتحلیل نصّین قدیمین فی الفکر السیاسی الإیرانی وهما "رسالة تَنْسَر" و "سِیَر الملوک للخواجة نظام الملک" من ناحیة اقتفائهما لنمط مشترک فی مواجهة مصائب زمانهم وأیضاً الأُطر المشترکة لرؤیتهم السیاسیة. منهج البحث هو المنهج الوصفی والتحلیلی، وفی سیاق البحث تمّت مناقشة استمرار وبقاء فکرة الإیرانشهریة السیاسیة ونمط فکرة الإیرانشهریة السیاسیة فی تاریخ الحضارة الإیرانیة وکیفیة رسم ملامحها الأساسیة ضمن نموذج واحد. کشف تحلیل المضمون النوعی باستخدام "نظریة الأزمة لتوماس سبریجنس" عن أنّ هذین الشخصین التاریخیّین، اللذین یعودان لفترتین تاریخیّتین مختلفتین من تاریخ إیران، عملا بطریقة مشابهة فی تشخیص حقیقة الأزمة وتحدید جذورها وعللها وأسبابها وتقدیم الحلول وسبل الخلاص منها. وقد حاولا فی التخلّص من الأزمات الحاصلة فی عصرهما، وذلک عبر استثمار مخزون إدارة الحکم التراثی ومکوّناته من قبیل الموقع المتفوّق للحاکم المثالی، واسترجاع الوحدة فی الکثرة، وحفظ الاعتدال واتّخاذ الوسطیة، والحکمة والعقل، والعدل والقسط، وصیانة التسلسل فی المجتمع وانسجامه.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • رسالة تَنْسَر
  • سِیَر الملوک للخواجة نظام الملک
  • نظریة الأزمة لسبریجنس
  • إدارة الحکم
  • فکرة الإیرانشهریة (الممالک الإیرانیة)