خردگرایی و امامت انتخابی در اندیشه سیاسی معتزله

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه مفید

چکیده

از میان جریان‌های فکری تمدن اسلامی، معتزلیان در خردگرایی بسی نامدارترند. بنیاد اندیشه معتزله، که به «اهل العدل و التوحید» نیز شناخته شده‌اند، بر اعتبار عقل و تقدم آن بر نقل و سمع استوار است. تأکید معتزله بر جایگاه و نقش عقل و تقدم آن بر نقل، با دیدگاه آنان در مورد اختیار و آزادی انسان پیوندی نزدیک دارد. اندیشه اختیار به همراه اصل امربه معروف و نهی از منکر، دستاوردها و نتایج روشنی برای اندیشه سیاسی معتزله داشت که در چارچوب آموزه امامت انتخابی می‌توان به آن پرداخت. این آموزه که در مرزبندی با شیعه و دیگر جریان‌های فکری اهل‌سنت طرح شد، امامت را دارای سرشتی قراردادی با هدف تأمین مصالح دنیوی، معرفی می‌کند. هرچند معتزله نقش امت در انتخاب و برکناری امام و اعتراض و ایستادگی در برابر وی را شناسایی می‌کنند، در نهایت انتخاب امام را به افرادی می‌سپارد که شایستگی تشخیص امام را دارند؛ از این رو نظریه سیاسی معتزله بیشتر نخبه‌گرایانه است و از حاکمیت مردم در دموکراسی متفاوت به نظر می‌رسد. مقاله حاضر با نگاهی گذرا به شکل‌گیری معتزله و بنیادهای کلامی آن، اندیشه سیاسی آن را تحلیل و بررسی می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rationalism and Elective Imamate in the Political View of Mu’tazilites

نویسنده [English]

  • Seyed Ali Mirmusavi
Assistant professor of political science, Mofid University
چکیده [English]

Mu’tazilites is famous for Intellectualism among the Intellectual trends of Islamic civilization. The foundation of Mu’tazilites being also famous for “the people of justice and unity” is consistent with the validity of reason and priority to narration. Their emphasis on the position and role of reason and its priority to narration is of close connection with the free will and freedom of human being. The idea of free will along with the principle of “enjoin the good and probed to do evil” was along with the luminous achievements and results in favor of the political thought of Mu’tazilites which can be considered within the framework of the instruction of elective Imamate.
This instruction planned to determine the boarder with Shiism and the other intellectual trends of Sunnite people introduces Imamate with the conventional fate and with the aim of satisfying the mundane benefits or expediencies. Although Mu’tazilites identifies the role of people in choosing and dismissal of Imam as well as the objection and resistance towards him, they finally rely on people efficient enough to appoint Imam. In this regard, the political theory of Mu’tazilites is mostly consistent with the tendency towards elite people and it is different from the sovereignty of people in democracy. The present article has a quick review on the development of Mu’tazilites and its theological foundations and investigates its political thought.

کلیدواژه‌ها [English]

  • rationalism
  • Imamate
  • caliphate
  • Free Will
  • selection
  • Political thought