راهبردهای حوزه سامرا در مواجهه با امر سیاست

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری علوم سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم× قم، ایران

10.22081/psq.2023.66651.2791

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی راهبردهای حوزۀ علمیۀ سامرا در مواجهه با امر سیاست است. در این راستا، ضمن بررسی ویژگی‌های مَدرسی این مکتب در علم اصول، روش تدریس و مواجهه با مسائل نوپدید، به‌ کارکردهای آن در عرصه اجتماع و سیاست پرداخته شد. نتایج این پژوهش که با روش توصیفی-تحلیلی به دست آمده، نشان داد که در بسیاری از ویژگی‌های پیش‌گفته، حوزۀ علمی سامرا بر دیگر حوزه‌های شیعی فضل تقدم داشته و به همین دلیل در غالب رویدادهای فکری و عملی اندیشۀ سیاسی معاصر، بدان ارجاع شده است. آموزش‌های سیاسی حوزۀ سامرا سبب شد که اندیشه‌های اجتماعی و سیاسی اسلامی گسترش یابد و در محافل حوزوی، مجالس درس و وعظ جایگاه خود را بیابد. قوام و فراوری روش علمی و آموزشی حوزۀ سامرا و راهبردهای سیاسی آن، همچون الگویی در اختیار حوزه نجف و قم بود. برجستگی راهبردهای حوزۀ سامرا در مواجهه با امر سیاست را در مرحله نخست مرهون بهره‌برداری اجتماعی از قدرت فتوا و برنامه‌ریزی برای حرکت‌های سیاسی آتی می‌توان دانست. در مرحله دوم، این اندیشه در محدودۀ سامرا و دورۀ حیات میرزای شیرازی باقی نماند، بلکه دانش‌آموختگان این مکتب در دیگر حوزه‌های علمی و نیز پس از فوت میرزا، اندیشه و رفتار سیاسی او را پی گرفتند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Strategies of the Seminary of Samarra towards Politics

نویسنده [English]

  • Seyed Mohsen Taba tabaei far
PhD, Political Science, Baqir al-Olum University, Qom, Iran
چکیده [English]

The purpose of this research is to analyze the political strategies employed by the Seminary of Samarra. We will examine the scholastic attributes of the school, such as its principles of jurisprudence, teaching methods, and approach to newly arising issues. Additionally, we will explore the Seminary's role in social and political contexts. Drawing on a descriptive-analytic methodology, our findings reveal that the Seminary of Samarra surpasses other Shiite seminaries in many of these aspects, explaining its prominent presence in contemporary political thought. The political teachings of the Seminary of Samarra played a crucial role in disseminating Islamic social and political ideologies, with teaching and preaching sessions becoming an integral part of seminary activities. The scholarly and educational framework of the Seminary of Samarra, along with its political strategies, served as a guiding model for the seminaries of Najaf and Qom. The prominence of the Seminary of Samarra's political strategies can be attributed to two main factors. Firstly, the strategic utilization of fatwas and careful planning for future political actions played a crucial role in its success. Secondly, the impact of this school of thought extended beyond Samarra and the lifetime of Mirza Shirazi. The graduates of the Seminary continued to propagate and implement Mirza's political ideologies in other seminaries even after his demise.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Seminary of Samarra
  • politics
  • Mirza Shirazi
  • educating seminary students
  • Imam Khomeini
  1. آقابزرگ تهرانی، م. م. (1362). میرزای شیرازی (ترجمه هدیة الرازی الی الامام المجدد الشیرازی). (مترجم: م. دزفولی). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  2. آقابزرگ تهرانی، م. م. (1388). طبقات اعلام الشیعة و هو نقباء البشر فی القرن الرابع العشر (ج1، 4). مشهد: آستان قدس رضوی.
  3. آیت‌اللهی، م. ت. (1363). سیری در افکار و مبارزات سید عبدالحسین لاری. تهران: امیرکبیر.
  4. ابراهیم، ف. (1998م). الفقیه والدوله، الفکر السیاسی الشیعی. بیروت: دارالکنوز الأدبیه.
  5. اصفهانی کربلایی، ح. (1382). تاریخ دخانیه یا تاریخ وقایع تحریم تنباکو. (مصحح: ر. جعفریان). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  6. اعتمادالسلطنه، م. ح. (1367). المآثر والآثار، چهل سال تاریخ ایران در دوره ناصرالدین شاه (ج1، تعلیقات: ح. محبوبی اردکانی، به کوشش: ا. افشار). تهران: اساطیر.
  7. امین، س. م. (1403ق). اعیان الشیعه (ج8، 21، 23). بیروت: دارالتعارف.
  8. ترکمان، م. (1362). رسائل، اعلامیه‌ها، مکتوبات و روزنامه شیخ فضل‌الله نوری (ج1). تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
  9. جناتی، ا. (1372). ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی. تهران: کیهان.
  10. حرزالدین، م. (1405ق). معارف الرجال فی تراجم العلما و الادباء (ج1-2). قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی&.
  11. خمینی، ر. ا. (1362). صحیفه امام (ج18). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی&.
  12. خمینی، ر. ا. (1378الف). صحیفه نور (ج21). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  13. خمینی، ر. ا. (1378ب). ولایت فقیه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی&.
  14. خمینی، ر. ا. (1392). حکومت اسلامی و ولایت فقیه در اندیشه امام خمینی&. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی&.
  15. خمینی، ر. ا. (1414ق./الف). مناهج الوصول الی علم الاصول (ج1). قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی&.
  16. خمینی، ر. ا. (1414ق./ب). انوار الهدایه فی التعلیقة علی الکفایه (ج1). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی&.
  17. دوانی، علی. (1360). نهضت روحانیون ایران (ج1). تهران: مؤسسه خیریه و فرهنگی امام رضا×.
  18. دولت‌آبادی، ی. (1336). حیات یحیی (ج1). تهران: کتابفروشی ابن‌سینا.
  19. رایت، ر. (1382). آخرین انقلاب بزرگ، انقلاب و تحول در ایران. (مترجمان: احمد تدین و شهین احمدی) تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
  20. ربانی گلپایگانی، ع. (1386). چهره‌های درخشان سامرا. قم: مکتب الحسین.
  21. رجبی، م. ح. (1382). علمای مجاهد. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  22. رهیمی، ع. ح. (1390). تاریخ جنبش‌ اسلامی در عراق 1900- 1924م. (مترجم: ج. دلشاد). قم: بوستان کتاب.
  23. شاهرودی، ن. (بی‌تا). اسرة المجدد الشیرازی. بیروت: دارالعلوم.
  24. شهابی، م. (1362). ادوار فقه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  25. شیرازی، ر. (1371). مصاحبه با آیت‌الله سید‌رضی شیرازی. حوزه، شماره 50-51،
    صص 17-62.
  26. صحتی سردرودی، م. (1374). سیمای سامرا؛ سینای سه موسی. قم: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
  27. صفایی، ا. (1345). یک تلگراف مهم از میرزای شیرازی. وحید، شماره 38.
  28. کدیور، م. (1385). سیاست‌نامه خراسانی، قطعات سیاسی در آثار آخوند ملامحمد کاظم خراسانی. تهران: کویر.
  29. کسروی، ا. (1388). تاریخ مشروطه ایران. تهران: انتشارات نگاه.
  30. مدرسی طباطبایی، ح. (1362). زمین در فقه اسلامی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  31. مطهری، مرتضی (1382). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: صدرا.
  32. معلم حبیب‌آبادی، م. ع. (1352). مکارم الآثار، در احوال رجال دو قرن 13و 14 (ج3). اصفهان: انجمن کتابخانه عمومی اصفهان.
  33. مکارم شیرازی، ن. (1428ق). انوار الاصول (مقرر: ا. قدسی، ج1). قم: انتشارات مؤسسه امام علی بن ابیطالب×.
  34. منتظری، ح. ع. (1381). خاطرات آیت‌الله منتظری (ج1). تهران: نگاه نو.
  35. منصوری، ج. (1388). استعمار فرانو: نظام سلطه در قرن 21. تهران: امیرکبیر.
  36. مهدوی، م. (1368). تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در دو قرن اخیر (ج1). قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی&.
  37. نائینی، م. ح. (1382). تنبیه الامّه وَتنزیه الملّه (تصحیح و تحقیق: م. ج. ورعی). قم: بوستان کتاب.
  38. نامدار، م. (1387). رهیافتی بر مبانی مکتب‌ها و جنبش‌های شیعه در صد سال اخیر. تهران: پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  39. نجفی قوچانی، م. ح. (1362). سیاحت شرق. تهران: امیرکبیر.