تبیین موانع توسعۀ سازمان‌های مردم‎نهاد در ساختار سیاسی و اقتصادی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه جامعه‌شناسی سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استاد، گروه علوم سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

3 دانشیار، گروه روابط بین‌الملل، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.

10.22081/psq.2025.77298

چکیده

در جامعه‌های مدرن، سازمان‌های مردم‌نهاد به عنوان عوامل کلیدی در فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شناخته می‌شوند. این سازمان‌ها نه‌تنها در افزایش آگاهی و مشارکت شهروندی نقش دارند؛ بلکه چونان بخشی از اصلاحات اجتماعی و سیاسی نیز شناخته می‌شوند. اما ارتباطات این سازمان‌ها با ساختارهای سیاسی و اقتصادی در کشورهایی مانند ایران، با چالش‌ها و موانع متعددی مواجه است که تأثیر عمیقی بر فرایند توسعه و تحولات اجتماعی دارند. پرسش اصلی این مقاله آن است که توسعۀ سازمان‎های مردم‎نهاد وفق مناسبات گفتمانی موجود در ساختار سیاسی و اقتصادی در ایران در بین سال‌های 1380-1400شمسی با چه چالش‎ها و موانعی روبرو است؟ یافته‌ها بیانگر آن است که پنج مانع و چالش اساسی شامل چالش‌ها و موانع قانونی و دولتی، مالی و اقتصادی، ارتباطی و اطلاع‌رسانی، فرهنگی و اجتماعی، سیاسی، ساختاری و مدیریتی از جمله چالش‎ها و موانع اساسی توسعۀ سازمان‎های مردم‎نهاد ‎در ساختار سیاسی و اقتصادی ایران است. در این مقاله با پیروی از پارادایم تفسیری و با منطق استقرایی با رویکرد کیفی و با به‌کارگیری طرح تحقیق تحلیل محتوای موانع و چالش‎ها، عوامل مؤثر و راهکارهای توسعۀ سازمان‌های مردم‎نهاد در ساختار سیاسی و اقتصادی ایران شناسایی می‎شود و در‌نهایت با توجه به نتایج حاصل از مناسبات گفتمانی سازمان‌های مردم‎نهاد ‎در ساختار سیاسی و اقتصادی ایران، پیشنهادهایی به لحاظ تقنینی، تحولات زیرساختی، حمایت‎های مادی و معنوی و فرهنگی ارائه می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Account of the Barriers to the Development of Non-Governmental Organizations within the Political and Economic Structure of Iran

نویسندگان [English]

  • Zahra Abedini 1
  • Mohammad Bagher Heshmat Zadeh 2
  • AliReza Rezaei 3
1 PhD Candidate, Department of Political Sociology, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Political Science, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of International Relations, Hamedan Branch, Islamic Azad University, Hamedan, Iran
چکیده [English]

In modern societies, non-governmental organizations (NGOs) are recognized as key actors in political, social, and economic activities. These organizations not only enhance public awareness and civic participation but are also considered instrumental in driving social and political reforms. However, the relationship between NGOs and the political and economic structures in countries like Iran faces numerous challenges
and barriers, deeply affecting the development process and social transformations. The central question of this article is: What challenges and barriers have NGOs encountered in their development within Iran’s political and economic structure between 2001 and 2021? The findings indicate five major categories of obstacles: legal and governmental challenges, financial and economic barriers, communication and information dissemination issues, cultural and social impediments, and political, structural, and managerial problems. Adopting an interpretive paradigm and an inductive logic within a qualitative research approach, this study employs a content analysis design to identify the obstacles, influencing factors, and strategies for the development of NGOs within Iran’s political and economic framework. Based on the discursive relations of NGOs with the political and economic structures, the article ultimately proposes legislative reforms, infrastructural transformations, financial and moral support measures, and cultural initiatives to enhance the development of NGOs in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Non-governmental organizations (NGOs)
  • Iran’s political and economic structure
  • challenges for the development of NGOs
استراوس، ا. و کربین، ج. (1395). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه‌ای. ا. افشار (مترجم). تهران: نشر نی.
استربرگ، رابرت جی . (1385). روان‌شناسی شناختی. م. وفایی (مترجم). تهران: نشر دانشگاه تربیت مدرس.
حاتمی، ع.، مسعودنیا، ح.، نجفی، د. (1396). تأثیر عوامل سیاسی بر مناسبات اقتصادی ایران در دهه اول انقلاب. پژوهش سیاست نظری، 22، صص. 81-110.
رازقی، ن.، لطفی خاچکی، ب. (1397). تحلیل جامعه‌شناختی چالش‌های بقا و پایداری سازمان‌های مردم‎نهاد ‎فعال در حوزۀ آسیب‌های اجتماعی؛ با تأکید بر رابطۀ آنها با دولت. جامعهشناسی نهادهای اجتماعی، شماره 11، صص. 93-123.
سلیانی، م.، وثوقی، م. (1397). تحلیل ظرفیت سازمان‌های مردم‎نهاد ‎در نظارت بر عملکرد دولت و ارائۀ استراتژی‎های بهبود. توسعه محلی، شماره 1، صص. 95-114.
شجاعی، ح.، موغلی، ع.ر.، حضوری، م.ج.، رسولی، ر. (1397). طراحی مدل پذیرش سازمان‌های غیردولتی (مردم‌نهاد) از نگاه شهروندان. مدیریت دولتی، 10(2)، صص. 269-288.
فراستخواه، مقصود (1390). میان‌رشته‌گرایی و ظهور علم جلودارِ سرحدّی بررسی خاستگاه، ظرفیت‌ها و بایسته‌های میان‌رشته‌ای‌شدن. مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. دورۀ چهارم. 1 (13).
فراستخواه، مقصود (1395). روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر "نظریۀ بر پایه" گراندد تئوری GTM)). تهران: نشر آگه.
قادرزاده، ام.، کریمی، ا.. (1399). فعالیت در سازمان‌های مردم‌نهاد؛ برساخت شبکۀ ارتباطی جدید به‌مثابه جایگزین محدودیت‌های ساختاری: ارائۀ نظریۀ زمینه‌ای. مسائل اجتماعی ایران، شماره 1، صص. 203-232.
قنبری، و.، لطیفی، م.، اسلامیولچی، ع.ر.، اصغری صارم، ع. (1400). تبیین الگوی بومی تصمیم‌گیری اخلاقی در سازمان‌های مردم‌نهاد. اخلاق در علوم و فنّاوری، شماره 3، صص. 67-75.
لطفی خاچکی، ب.، ایمانی جاجرمی، ح. (1399). مطالعۀ موانع شناساندن مسائل اجتماعی به جامعه توسط سازمان‌های مردم‎نهاد ‎با روش نظریۀ مبنایی. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، شماره 1، صص. 131-160.
محمدجانی، م.ر.، دستغیب، س.ا.ر. (1397). عوامل مؤثر بر اثربخشی سازمان‌های مردم‎نهاد ‎جوانان استان فارس. مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، شماره 42، صص. 1-34.
منصوری محمدآبادی، ت. (1398). تأثیر مشارکت‌های سازمانهای مردمنهاد در مبارزه با جرایم اقتصادی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس.
عظیمی، م.. ویسی، س. (1399). مطالعه کیفی نوع‌شناسی و عقلانیت حاکم بر سازمان‌های مردم‌نهاد (مورد مطالعه: محله هرندی در تهران). برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، شمارۀ 42، صص. 41-101.
نادری، ن.، سلیمانی، م.، بهرانی‌نیا، ب. (1398). بررسی رابطه بین کارکردهای تشکل‌های مردم‎نهاد ‎و مؤلفه‌های نوین توسعه پایدار (مورد مطالعه: تشکّل‎های مردم‎نهاد ‎استان کرمانشاه). مطالعات توسعه اجتماعی ایران، شماره 3، صص. 37-53.