ابوجعفر محمد ابن حسن ابن على ابن حسن الطوسى، معروف به شیخ طوسى، در سال 385 ه. ق (چهار سال بعد از وفات شیخ صدوق) در طوس چشم به جهان گشود. وى دوران نوجوانى و اوان جوانى خود را در طریق کسب علوم دینى در نزد اساتید حوزههاى علمیه آن روز خراسان گذارند و در 408 ه. ق به دلیل شهرت علمى حوزه بغداد و حضور شیخ مفید در آن دیار و سیطره حکومت شیعى آل بویه بر بغداد و همچنین فشار و اختناقى که سلطان محمود غزنوى بر غیر معتقدان به مذهب دولتى وارد مىآورد، تصمیم به مهاجرت به بغداد گرفت.
شیخ طوسى در ابتداى ورود به بغداد، در مجلس درس شیخ مفید حاضر گردیده و به مدت پنج سال در مکتب این فقیه و متکلم بزرگ شیعى به کسب علم و دانش پرداخته و مورد توجه وى قرار گرفت. با وفات شیخ مفید در 413 ه.ق به مدت 23 سال در نزد سید مرتضى به شاگردى پرداخت و سید مرتضى، شیخ را به دلیل ویژگىهاى علمى و معنوى، از دیگران ارج بیشترى مىنهاد. بعد از در گذشت سید مرتضى (436 ه.ق) شیخ طوسى به زعامت و مرجعیت شیعه رسید و به دلیل تبحّرش در مناظرات کلامى و تألیفات ارزشمندش به شیخ الطائفة معروف گردید؛ به گونهاى که خلیفه عباسى، القائم بأمر الله، با همکارى امراى آل بویه، کرسى تدریس کلام در مرکز خلافت را به وى واگذار نمود. اما به دلیل درگیرىها و منازعاتى که متعصّبین از اهل سنت با برخى از شیعیان بغداد داشتند و با اوجگیرى این حوادث در اوایل ورود طغرل سلجوقى به بغداد و سقوط دولت مستعجل آل بویه در سال 448 ه.ق که منجر به هجوم متعصبین به خانه و کتابخانه شیخ و سوختن کتابها و کرسى تدریس کلام وى گردید، شیخ الطائفه وادار به مهاجرت ثانوى به نجف شد. و سرانجام حوزه نجف نیز در سال 460 ه.ق با فوت وى، از دانش وى محروم گردید. شیخ طوسى داراى آثار و کتب فراوانى در زمینههاى فقه و اصول، حدیث، تفسیر و کلام و رجال و غیره مىباشد که کتاب تهذیب الاحکام و استبصار در حدیث، از چهار کتاب معتبر روایى شیعه مىباشد و در علم کلام، داراى آثار معروفى چون تلخیص الشافى و تمهیدالاصول و رسائل العشر بوده و کتابهاى فقهى مبسوط و الخلاف و النهایة و تفسیر تبیان نیز از این متکلم و فقیه بزرگ جهان تشیع مىباشد.
)