سنخ‌شناسی خلافت‌اندیشی اسلام معاصر: بررسی تطبیقی آرای رشید رضا، حسن البنا و علی عبدالرازق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان

2 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه اصفهان

10.22081/psq.2019.67132

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی جوانب نظری چالش‌های ایجاد شده پس از فروپاشی خلافت عثمانی در سال 1924میلادی و سنخ‌شناسی انواع تفکرات مطرح ‌شده درباره خلافت اسلامی در سه قالب «سنت‌گرا»، «نوگرا» و «تجددگرا» بود. در این‌ راستا اندیشه‌های سیاسی برجسته‌ترین نمایندگان هر یک از سه طیف، یعنی: رشید رضا، حسن البنا و علی عبدالرازق پیرامون سیاست و خلافت مورد بررسی قرار گرفت. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و اطلاعات به شیوه کتابخانه‌ای گردآوری شدند. نتایج نشان داد، متفکران مسلمان دیدگاه واحدی در مورد مساله‌ی «خلافت» ندارند. وجه مشترک دیدگاه عموم متفکران این است که خلافت در جهان اسلام، شکلی از حکومت برای حفاظت از احکام شریعت بوده است. سنت‌گرایان و نوگرایان بر این عقیده‌اند که مشکلات انسان را می‌توان با رجوع به متون مقدس حل نمود؛ اما علی عبدالرازق، معتقد به توانمندی عقل بشری برای فهم جهان و مدیریت امور فردی و جمعی زندگی است. در این زمینه بین او و نوگرایانی مانند حسن البناء اشتراک نظر وجود دارد. تجددگرایان بیش‌تر به جدایی دولت از دین و تز دنیوی‌گری اعتقاد دارند. اجماع بر ایده‌ی لزوم دخالت دین در سیاست، دو نحله‌ی سنت‌گرا و نوگرا را به لزوم احیای خلافت هدایت کرده است. دو گرایش فکری سنتی و نوگرا، وحدت بین مسلمین را شرط لازم خلافت می‌دانند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Typology of caliphate-centrism in the contemporary Islam; A comparative study of the ideas of Rashid Reza, Hassan al-Banna, and Ali Abd Al-Raziq

نویسندگان [English]

  • Mostafa Pirmoradian 1
  • Asghar Montazerolghaem 1
  • hassan abdipour 2
1 Professor, Faculty of History, University of Isfahan
2 Ph.D Student, University of Isfahan
چکیده [English]

The purpose of the present study was to study the theoretical dimensions of the challenges posed in the aftermath of the Ottoman caliphate in 1924, and provide a typology of different types of ideas about Islamic caliphate in three forms—“traditionalist, modernist, and modernist”. In this regard, the political ideas of the most prominent representatives of each of the spheres namely Rashid Reza, Hassan al-Banna, and Ali Abd Al-Raziq, concerning politics and caliphate, were studied. The research method was descriptive-analytical, and the data were gathered in library fashion. The results indicated that Muslim thinkers’ viewpoints are at odds over the question of “caliphate”. Thinkers generally find themselves on common ground on the idea that caliphate in the Muslim world is a form of state for the protection of the laws of Sharia. Traditionalists and modernists argue that human problems can be solved by referring to the holy texts, but Ali Abd Al-Raziq argues for the ability of human mind in making sense of the world and managing personal and collective affairs in life. In this regard, there is a consensus between him and modernists like Hassan al-Banna. Modernists mostly vouch for the separation of state from religion and the theory of world-centrism. The consensus on the idea of the need for the involvement of religion in politics has led the two schools, traditionalist and modernist, to consider the need for reviving caliphate. The two intellectual orientations, traditionalist and modernist, believe that the unity between Muslims is the essential condition for caliphate.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Caliphate
  • Muslim thinkers
  • Traditional
  • Modern
  • Modernized
  • Ottoman Caliphate
  • Rashid Reza
  • Hassan al-Bana and Ali Abd Al-Raziq

عنوان مقاله [العربیة]

أصناف فکر الخلافة فی الإسلام المعاصر: دراسة مقارنة لآراء رشید رضا وحسن البنّا وعلی عبدالرزاق

چکیده [العربیة]

یهدف البحث الراهن إلى دراسة الجوانب النظریة للتحدّیات الناشئة بعد انهیار الخلافة العثمانیة فی عام ١٩٢٤م، ومعرفة أصناف الرؤى والأفکار المثارة حول الخلافة الإسلامیة ضمن ثلاثة أشکال وهی "التقلیدیة" و"التجدید" و"الحداثة". وقد نوقشت فی هذا السیاق الأفکار والرؤى السیاسیة حول السیاسة والخلافة لأبرز ممثّلی التیّارات الثلاث، أی: رشید رضا، وحسن البنّا، وعلی عبدالرزاق. منهج البحث هو المنهج الوصفی والتحلیلی کما أنّ الطریقة المتّبعة لجمع البیانات هی طریقة البحث المکتبی. کشفت النتائج عن أنّ المفکّرین المسلمین لیسوا على وجهة نظر واحدة بالنسبة لقضیة "الخلافة"، غیر أنّ القاسم المشترک لجمیع وجهات نظر المفکّرین هو أنّ الخلافة فی العالم الإسلامی عبارة عن نمط من الحکم من شأنه صیانة أحکام الشریعة. یرى التقلیدیون والتجدیدیون أنّه من الممکن حلحلة مشاکل الإنسان عن طریق الرجوع إلى النصوص المقدّسة؛ غیر أنّ علی عبدالرزاق یرى استطاعة العقل البشری فی فهم العالم وإدارة القضایا الفردیة والجماعیة للحیاة. وهو فی هذا الصعید یشاطر الرأی تجدیدیین من أمثال حسن البنّا. أمّا الحداثیون فیقولون بالفصل بین الدولة والدین وأُطروحة العَلمانیة. کما أنّ الاتّفاق على فکرة ضرورة تدخّل الدین فی السیاسة قادت تیّارَی التقلید والتجدید إلى ضرورة إحیاء الخلافة. ویرى المذهبان الفکریان التقلید والتجدید کون اتّحاد المسلمین شرطاً لازماً لتحقیق الخلافة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الخلافة
  • المفکّرون المسلمون
  • التقلیدیة
  • التجدید
  • الحداثة
  • الخلافة العثمانیة
  • رشید رضا
  • حسن البنّا
  • علی عبدالرزاق