اندیشه‌ سیاسی در متون ساسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اندیشه سیاسی دانشگاه تهران

2 عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

10.22081/psq.2023.74350

چکیده

دوره­ی­ ساسانی را می­توان نقطه­ی­ عطفی در تاریخ ایران دانست که برای نخستین­بار یک نظام مقتدر سیاسی بر پایه­ی­ وحدت دین و حکومت شکل گرفته و به نوعی، دو عنصر ملیّت و مذهب، سامان سیاسی و نظام دانایی خاصی را تعیّن می­بخشد. هدف پژوهش پیش­رو، شناخت و فهم ویژگی­های سرشت­نمای اندیشه­ی­ سیاسی زردشتی- ساسانی است. تأکید این پژوهش­ بر متون و رساله‌های دارای بن­مایه­ی­ سیاسی و شهریاری است که در دوره­­ی ساسانی تألیف شده یا در قرون اولیه­ی­ اسلامی، تحت تأثیر سنّت زردشتی- ساسانی تدوین شده‌ است. شاخصه­های پایه­­ی اندیشه­ی­ سیاسی در متون این دوره، با به­کارگیری روش توصیفی – تحلیلی و رویکرد متن­محور، ذیل سه محورِ پیوند دیانت و سیاست، سلسله­مراتب اجتماعی و نظام کیهانی و فرّه کیانی و تخمه­­ی شاهی، مورد بررسی قرار گرفته است. متون اصلی مورد مطالعه عبارت­اند از: کارنامه­­ی اردشیر بابکان، عهد اردشیر، نامه­ی­ تنسر و کارنامه­ی­ انوشیروان. نتایج نشان داد که اندیشه­­ی سیاسی زردشتی-ساسانی، برآمده از سامان معرفتی­ای است که انسان و جامعه­­ی انسانی را در پیوند ناگسستنی با کیهان و نظم کیهانی می­داند و از همین روی، نظم سیاسی را موظّف به تحقّق بخشیدن به دیانت و احکام آن، به عنوان تجلّی والای نظم و قوانین کیهانی می­کند. در جامعه­ی­ انسانی، به پیروی از نظام کیهانی، وجود سلسله­مراتب و خویش­کاری ناگزیر است. سمبل این جامعه پادشاه است؛ او چه از جنبه­ی­ نژادگی و نَسَبی و چه از جنبه­ی­ کرداری و منشی، باید نماینده­­ و پاسدار باورها و ارزش­های دیانت مزدَیَسنا باشد.‏

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Political Thought in Sassanid Texts

نویسندگان [English]

  • Mahdi movahedinia 1
  • Mahdi Fadaei Mehrabani 2
1 PhD student of Political Thought, University of Tehran
2 Faculty member, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran
چکیده [English]

The Sassanid era marked a significant turning point in the history of Iran. This period witnessed the establishment of an authoritarian political system that was based on the unity of religion and government, resulting in the formation of a distinct political and intellectual system shaped by a fusion of nationality and religion. The present study aims to examine the key features of Zoroastrian-Sassanid political thought, focusing primarily on essays written during the Sassanid period or early Islamic centuries under the influence of the Zoroastrian-Sassanid tradition, which dealt with political and monarchical themes. The basic characteristics of the political thought in the texts of this era were studied by drawing upon the descriptive-analytical as well as textual method in terms of religiosity and politics, social hierarchy and universal order, and Farre Kiyani (Farvahar) and the monarchial seed. The main texts under study include Kar-Namag i Ardashir i Pabagan, Ardashir’s covenant, Letter of Tansar, and Kar-Namag i Anushirvan. The results of the study show that the Zoroastrian-Sassanid political thought is derived from an intellectual system in which humans and the human society are inextricably connected to the universe and universal order. For this reason, the political system is obligated to apply religion and its rulings as the supreme manifestation of the order and laws of the universe. In conformity to the universal order, it is inevitable for the human society to involve hierarchies and piety. The society is symbolized by the king. The king must represent the beliefs and values of Mazdayasna both in terms of lineage and in terms of act and character

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zarathustra
  • Sassanid era
  • monarchy
  • political thought
  • Avesta
  • Gatha
  • Kar-Namag i Ardashir i Pabagan
  • Ardashir’s covenant
  • Letter of Tansar
  • and Kar-Namag i Anushirvan

عنوان مقاله [العربیة]

الفکر السیاسی فی النصوص الساسانیة

چکیده [العربیة]

یمکن اعتبار العهد الساسانی نقطة تحول فی تاریخ إیران، حیث تم تشکیل نظام سیاسی قوی لأول مرة على أساس وحدة الدین والحکومة، یحدّد فیه عنصرا الوطنیة والدین بطریقة ما نظامًا سیاسیًا معرفیًا خاصًّا. الهدف من هذا البحث هو معرفة وفهم السمات الممیزة للفکر السیاسی الزرادشتی الساسانی. ینصبّ ترکیز هذا البحث على النصوص والأُطروحات ذات الطابع السیاسی والملکی التی کتبت إبان العصر الساسانی أو جمعت فی القرون الإسلامیة المبکّرة تأثّرًا بالتقالید الزرادشتیة الساسانیة. استُعرضت المؤشرات الأساسیة للفکر السیاسی فی نصوص هذه الفترة، باستخدام المنهج الوصفی التحلیلی والمنهج النصّی، ضمن ثلاثة محاور هی الربط بین الدین والسیاسة، والتسلسل الهرمی الاجتماعی والنظام الکونی، وأیضًا فارافاهار (فرّ کیانی) والسلالة الملکیة. النصوص الرئیسیة التی تمت دراستها هی: سیرة أردشیر بن بابک، وعهد أردشیر، وخطاب تَنسَر، وسیرة أنوشیروان. أظهرت النتائج أن الفکر السیاسی الزرادشتی الساسانی نشأ من نظام معرفی یعتبر الإنسان والمجتمع البشری مرتبطین ارتباطًا وثیقًا بالکون والنظام الکونی، وبالتالی یعتبر النظام السیاسی باعتباره المظهر الأسمى للنظام والقوانین الکونیة ملزَمًا بتحقیق الدین ومبادئه. لا مفر فی المجتمع البشری، تبعًا للنظام الکونی، من وجود التسلسلات الهرمیة والوظیفة. الملک هو رمز هذا المجتمع ویجب أن یکون الممثل والوصی على معتقدات وقیم الدیانة الزرادشتیة، سواء من ناحیة العرق والنسب، ومن ناحیة الشخصیة والعمل.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • زرادشت
  • العهد الساسانی
  • الملکیة
  • الفکر السیاسی
  • الأبستاق (الأفیستا)
  • الجاثات (التراتیل)
  • سیرة أردشیر بن بابک
  • عهد أردیشیر
  • رسالة تَنسَر
  • سیرة أنوشیروان

مراجع

 ارفرنبغد و ارباد. )1711(. دینکرد. )ج6-1.(. ف. فضیلت )مترج (. تهران: فرهن دهخدا.
 ارفرنبغد و ارباد. )1714(. دینکرد. )ج6.(. ف. فضیلت )مترج (. تهران: مهر یی .
 شتیانید ج. )1734(. زرتشت، مزدیسنا و حکومت. )ناپ هفت (. تهران: شرکت سهامی انتشار.
 موز ارد ژ.د تفضلید ا. )1712(. اسطورهزندگی زردشت. )ناپ هفت (. تهران: نشمه.
ق موز ارد ژ. )1734 هد ای نیروی جاودانی و سمانی.
(. فر کلک، شماره 34-29د ص.41-76.
اب مسکویهد ا. )1464ق(. تجارب األمم و تعاقب الهمم. )ج1(. و.ک. حس )مققق(. بیرو :
ق داراهکتب ه.
اهعلمی
ارداویرافنامه )1716(. ف. ژینیو )مصقح(د ژ. موز ار )مترج و مققق(. )ناپ دوم(. تهران: معی و انجم
ایرانشناسی فرانسه.
ق اسالمید ر.د بهرامید و. )1794 ه در اوستا و شاهنامه.
(. پدیدارشناسی سیاسی فر پژوهشنامه علوم سیاسید
شماره 4د ص. .44-3
اسماعی پورد ا. )1713(. اسطوره آفرینش در آیین مانی. )ناپ نهارم(. تهران: کاروان.
اهیادهد م. )ویراستار( )1737(. آیین گنوسی و مانوی. ا. اسماعی پور )مترج (. تهران: فکر روز.
بارتلمهد ک. )1773(. زن در حقوق ساسانی. ن. صاحب اهزمانی )مترج (. تهران: مؤسسه مطبوعاتی
عطائی.
بوی د م. )1797(. تاریخ کیش زرتشت )اوایل کار(. )ج1.(. ه. صنعتیزاده )مترج (. تهران: ستره.
بوی د م. )1797(. تاریخ کیش زرتشت )هخامنشیان(. )ج6.(. ه. صنعتیزاده )مترج (. تهران: ستره.
بوی د م. )1797(. تاریخ کیش زرتشت )پس از اسکندر گجسته(. )ج7.(. ه. صنعتیزاده )مترج (. تهران:
 ستره.
بوی د م. )1733(. چکیده تاریخ کیش زر تشت. ه. صنعتیزاده )مترج (. تهران: صفیعلیشاه.
بهارد م. )1711(. پژوهشی در اساطیر ایران )پاره نخست و دویم(. )ناپ نهارم(. تهران: ه.
تفضلید ا. )1731(. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسالم. ژ. موز ار )به کوشش(. )ناپ سوم(. تهران: سخ .
دوش یم د ژ. )1731(. اورمزد و اهریمن؛ ماجرای دوگانهباوری در عهد باستان. . بااری )مترج (.
تهران: فرزانروز.
دوش یم د ژ. )1735(. دین ایران باستان. ر. منج )مترج (. تهران: فکر روز.
ر اییرادد م. )1731(. مبانی اندیشه سیاسی در خرد مزدایی. تهران: طرح نو.
زنرد ر. )1735(. زروان یا معمای زرتشتیگری. . اادری )مترج (. تهران: فکر روز.
شایست-ناشایست. )1729(. ک. مزداپور )مترج و وانوی (. تهران: مؤسسه مطاهعا و تققیقا
فرهنگی.
عهد اردشیر. )1741(. ا. عباو )پژوهش ر(. م. امامشوشتری )مترج (. تهران: انجم ثار ملی.
فرنبغداد ی. )1729(. بندهش. م. بهار )مترج (. تهران: توو.
کارنامهی اردشیر بابکان. )1719(. به اهتمام م. مشکور. )ناپ دوم(. تهران: دنیای کتاب.
یشه اند111
ی در‌متون‌ساسان یاسی س
کریست س د . )1721(. ایران در زمان ساسانیان. ر. یاسمی )مترج (. تهران: دنیای کتاب.
کریست س د . )1734(. سلطنت قباد و ظهور مزدک. ا. بیرشو )مترج (. )ناپ دوم(. تهران: طهوری.
گاتها؛ کهنترین بخش اوستا. )1714(. دو زار از ا. پورداود. )ناپ دوم(. تهران: اساطیر.
(. ف. ار شسب )مترج و مفسق گاتها؛ سرودههای زرتشت. )1717 ر(. )ناپ سوم(. تهران: فروهر.
 رشویچد ا. )1792(. آموزه و آیین زردشت )سه گفتار در گاهانپژوهی(. م. اکایی و ج. دانش را )مترج (.
تهران: ثاهث.
 یگرد و. )1716(. زرتشت در گاتاها )حکمت و عرفان، بنیادهای اخالقی، جهانبینی و فلسفه سیاسی(. ه.
ر ی )مترج و پژوهشگر(. تهران: سخ : ص. .149-67
مجتبایید ف. )1756(. شهر زیبای افالطون و شاهی آرمانی در ایران باستان. تهران: انجم فرهن ایران
باستان.
مقمودیزاده دهبارزید م. )1792(. آئین شهریاری در گاهان. ا : دانشگاه مفید.
مینوی خرد. )1754(. ا. تفضلی )مترج (. تهران: بنیاد فرهن ایران.
نامهی تنسر به گشنسپ. )1719(. م. مینوی )مصقح(. تهران: دنیای کتاب.
نوهدکهد . )1751(. تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان. . زریاب خوئی )مترج (. تهران: انجم
 ثار ملی.
نیوهید . )1794(. از زردشت تا مانی. . رسوهی )طاهقانی( )مترج (. تهران: ماهی.
نیوهید . )1711(. زمانه و زادگاه زرتشت. م. سید سجادی )مترج (. تهران: ه.
نیوهید . )1793(. شکلگیری ایده ایران و هویت ایرانی در ایران باستان. در: هویت ایرانید از دوران
باستان تا پایان پهلوی. ا. اشرف )نویسنده(د ح. احمدی )مترج و مؤهف(. )ناپ هفت (. تهران: نی.
یادداشتهای خسرو اول انوشیروان )ترجمه از کتاب تجارباألم اب مسکویه(. )1714(. رحی زاده صفوی
)مترج و پژوهش ر( تهران: مطبعهی مجل .
یسنا )جزوی از نامهی مینوی اوستا(. )1744(. )ج.1(. زار ا. پورداود. )ناپ دوم(. تهران: دانشگاه
تهران.
یشتها )اسمتی از کتاب مقدو اوستا(. )بیتا(. )ج6(. ا. پورداود )مفسر و مؤهف(. بیجا: انجم زرتشتیان
ایرانی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار