تبیین راهبرد دیپلماسی اقتصادی ایران در افغانستان پسا طالبان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر، گروه کشمکش و همکاری در خاورمیانه، مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه، تهران، ایران.

10.22081/psq.2024.67746.2843

چکیده

هدف پژوهش حاضر تبیین راهبرد دیپلماسی اقتصادی ایران در افغانستان دوران پس از طالبان است. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی و کاربردی (عملی) است و جامعه آماری تحقیق نیز مشتمل بر کارشناسان و استادان دانشگاه در حوزه‌های مرتبط با روابط بین‌الملل، ژئوپلیتیک و علوم سیاسی می‌باشد. حجم نمونه بر اساس مدل کوکران، تعداد 35 نفر تعیین گردیده و تجزیه و تحلیل یافته‌ها نیز با استفاده از نرم‌افزار spss انجام شده است. نتایج بیانگر آن است که نقش‌آفرینی ایران در منطقه ژئوپلیتیک شرق پیرامونی در افغانستان، تابع عوامل و متغیرهای مربوطه در سه سطح داخلی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. عوامل متعدد داخلی و ژئوپلیتیک جدید افغانستان در دورۀ پساطالبان و توانایی‌های ایران در نقش‌آفرینی آن، تنوع قومیتی در افغانستان، حاکمیت پشتون‌ها در قدرت و نقش‌آفرینی‌های جمهوری اسلامی ایران با توجه به ویژگی‌های تمدّنی خویش در افغانستان، از اصلی‌ترین و مهم‌ترین عوامل نقش‌آفرینی ایران در منطقه ژئوپلیتیک شرق پیرامونی با تأکید بر افغانستان به شمار می‌آید. دیپلماسی ‌اقتصادی‌ ایران ‌در ‌افغانستان ‌پس‌ از ‌به‌قدرت‌‌رسیدن ‌طالبان‌، در‌ حوزۀ ‌تجارت ‌کالا ‌با ‌اشکالاتی مواجه ‌شده‌ است‌، اما‌ روندهایی برای‌ احیای‌ دسـتاوردهای‌ دوران‌ حضور‌ نیروهای‌ خارجی‌ در‌ جریان‌ اســت‌.  در‌ حوزۀ‌ صادرات‌ انرژی‌، چالش‌‌های‌ کمتری‌ وجود دارد.‌ در‌ حوزه‌ ترانزیت‌ با بیشترین‌ پیچیدگی‌ها‌ و‌ نوعی عدم‌ قطعیت‌ مواجه‌ایم؛ هرچند‌ چشم‌‌اندازهایی‌ برای‌ تداوم‌ سیاست‌های‌ گذشته‌ وجود‌ دارد‌. چالش‌های حقوقی در اختلافات آبی، مهاجرت‌های غیرقانونی قاچاقچیان مواد مخدر از افغانستان به ایران، دخالت کشورهای بیگانه در امور داخلی افغانستان و مهاجرت‌های غیرقانونی اتباع افغان به ایران، مهم‌ترین این چالش‌ها هستند. در زمینه فرصت‌های دیپلماسی اقتصادی ایران و افغانستان پس از قدرت‌یابی طالبان، نتایج نشان داد که عواملی مانند زبان مشترک میان مردمان دو کشور، تبادلات فرهنگی میان دو کشور، اهمیت ایدئولوژی اسلام در هر دو کشور و ظرفیت‌های فراوان بازار مصرف افغانستان در اختیار ایران، از مهم‌ترین فرصت‌های دیپلماسی اقتصادی ایران و افغانستان به ‌شمار می‌آیند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Account of Iran’s Economic Diplomacy Strategy in Post-Taliban Afghanistan

نویسنده [English]

  • Parham Pourramezan
An Account of Iran’s Economic Diplomacy Strategy in Post-Taliban Afghanistan
چکیده [English]

The present research elucidates Iran’s economic diplomacy strategy in post-Taliban Afghanistan. Employing a descriptive-analytic and applied (practical) methodology, the study draws its statistical population from experts and university professors specializing in international relations, geopolitics, and political science. With a sample size of 35 individuals determined using the Cochran formula, the findings were analyzed using SPSS software. The results reveal that Iran’s role in its eastern geopolitical region, particularly in Afghanistan, is shaped by various factors and variables at the domestic, regional, and trans-regional levels. Key factors contributing to Iran’s role in the region include domestic dynamics and the evolving geopolitics of Afghanistan in the post-Taliban era, Iran’s capacity to engage with these dynamics, the ethnic diversity in Afghanistan with Pashtuns dominating, and the influence of Iran's civilizational characteristics in Afghanistan. Iran’s economic diplomacy in Afghanistan, following the rise of the Taliban to power, has faced challenges in commodity trading, although efforts are underway to revive achievements made during the presence of foreign forces in Afghanistan. However, energy exports encounter fewer obstacles, while transportation poses significant complexity and uncertainty, albeit with prospects of continuing previous policies. The primary challenges include legal issues related to water conflicts, drug smuggling from Afghanistan into Iran, foreign intervention in Afghanistan's domestic affairs, and illegal immigration of Afghans into Iran. Conversely, opportunities for Iran-Afghanistan economic diplomacy post-Taliban include shared language, cultural exchanges, the importance of Islamic ideology, and Afghanistan’s sizable consumption market.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic diplomacy
  • Afghanistan
  • Taliban
  • Islamic Republic of Iran
  • international commerce
  • foreign policy
  • commercial relationships

مراجع

  1. حافظ ‌نیا، م.ر. (1376). ساماندهی و مدیریت سیاسی فضا در ایران. تهران: سمت.
  2. اعظمی، ‌ه.؛ زرقانی، س. ه.؛ دبیری، ع. ا. (1391). تحلیل اولویت‌های منطقه‌ای و دیدگاه‌های ژئوپلیتیک در شکل‌دهی به سازمان‌های منطقه‌ای (نمونه موردی: سازمان همکاری شانگهای). پژوهش‌نامه ایرانی سیاست بین الملل، 1 (1)، صص 2-25.
  3. احمدی‌پور، ز.؛ قنبری، ق.؛ لشکری تفرشی، ا. (1392). ژئوپلتیک دریای خزر. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
  4. آقاجری، م.ج.؛ کریمی، م. (1394). نقش بازیگران منطقه‌ای در فرایند دولت‌سازی افغانستان در دوران طالبان و پساطالبان. مطالعات روابط بین‌الملل، 8(30)، صصص 57-104.
  5. خلیلی، م.؛ حیدری، ج.؛ صیادی، ه. (1392). پیوند کد و ژنوم ژئوپلیتیک در سیاست خارجی (مطالعۀ موردی: افغانستان و ایران). پژوهش‌های روابط بین‌الملل، 3(9)، صص 37-72.
  6. سینایی، و.؛ جمالی، ج. (1397). دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در افغانستان و مدیریت اختلافات آبی دو کشور (با کاربست رویکرد اقتصادِ نهادگرا). مطالعات راهبرد سیاست‌گذاری عمومی، 8 (28)، صص 69-93.
  7. نبوی، ع.ر.؛ جهش، ف.؛ نبوی، ف. (1399). دیپلماسی آبی افغانستان در قبال کشورهای همجوار و تأثیر آن بر روابط افغانستان و ایران بعد از سقوط طالبان. در: مشهد: هشتمین کنفرانس ملی مدیریت منابع آب ایران:

https://civilica.com/doc/1171905

  1. یوسف‌زهی، ن.؛ فرزانه‌پور، ح.؛ بخشی، ا. (1397). آسیب‌شناسی روابط بازرگانی ایران و افغانستان از منظر رهیافت اقتصاد سیاسی (2018-2001). پژوهشنامه علوم سیاسی، 13(2)، صص. 187-224.
  2. عسکری کرمانی، ح.؛ صفار، آ. (1401). پیامدهای ظهور دوبارۀ طالبان برای دیپلماسی اقتصادی ایران در افغانستان. رهیافت‌های سیاسی و بین‌‌المللی، 14(1)، صص. 97-121.
  3. عرب‌پور، ا.ح. (1398). ظرفیت دیپلماسی اقتصادی ایران و افغانستان در کاهش فشار تحریم‌ها. در: تهران: کنفرانس بین‌المللی اقتصاد جهانی و تحریم‌ها:

https://civilica.com/doc/988821

  1. اتاق بازرگانی ایران.(1400): https://otaghiranonline.ir/news/41869
  2. اخباری، ا. (1398). تحلیل هیدروپلیتیک در ساختار توسعه نوین روابط بین‌الملل
    (مطالعه موردی: ایران و افغانستان 2020- 2001)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیای سیاسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی&- شهرری.
  3. جوانمرد قصاب، م. م. (1393). رصد؛ یکصد نکته دربارۀ داد و ستد با بازار افغانستان، مشهد: موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.
  4. حافظ‌ نیا، م. ر. (1387). تفاوت‌ها و تعارض‌ها در حوزۀ ژئوپلیتیکی خزر، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال هشتم، دوره سوم، شماره 27.
  5. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، (1401). مطالعاتی بر افغانستان، دوره38، پاییز، صص389-1.15.
  6. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. (1401). رصد جغرافیایی، دوره 39، پاییز، صص 269-1.16.
  7. قوام، س.ع. (1397). روابط بین‌الملل: نظریه‌ها و رویکردها. تهران: انتشارات سمت.
  8. گزارش اجرای برجام، 26/4/1395، دومین گزارش:

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1131722

  1. مرکز مطالعات وزارت نیرو، 1401: https://pep.moe.gov.ir
  2. آمارهای توسعه و تجارت:

https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار